سردرد یک بیماری شایع بوده و بیش از ۹۰% افراد در طول زندگی خود سردرد را تجربه می کنند که برخی از این سردردها خفیف و کوتاه مدت، و بعضی از آنها شدید، طولانی مدت و تکرار شونده بوده و مشکلات فراوانی را برای بیمار و خانوادهٔ وی و حتی جامعه ایجاد می کند.

 

 سردرد در طب سنتی

تشخیص و مخصوصاً درمان سردرد در پزشکی رایج یکی از مسائل مشکل و بغرنج بوده به طوری که تاکنون اتیولوژی اکثر سردردها نامشخص، و هنوز درمان قطعی و ریشه ای برای آنها پیدا نشده است و پزشکان صرفاً در صدد تسکین حمله های سردرد اقدام می کنند که در بسیاری از موارد حتی به تسکین موقت آنها نیز موفق نمی شوند.

اما در طب سنتی ایران که با دید کل نگر به بیمار و بیماری نگاه می کند، در بررسی بیمار به تمام مشکلات جسمی و روحی وی اهمیت داده و براساس اصول و مبانی اش در اکثر موارد بیماری را ریشه یابی کرده و آن را به صورت ریشه ای درمان می کند.

در این روش درمانی ممکن است علت سردرد، یکی از ارگان های داخلی مثل معده باشد که با تشخیص و درمان آن، سردرد نیز به صورت دائمی بهبود می یابد.

 

طب سنتی مثل اکثر روش های درمانی به تشخیص بیماری اهمیت فوق العاده داده و مهمترین ابزار برای رسیدن به تشخیص صحیح را گرفتن شرح حال کامل، سپس معاینه بیمار می داند.

در این نوشتار سعی نویسنده بر آن است تا با استفاده از منابع طب سنتی روشی ساده و در عین حال کامل و کاربردی جهت گرفتن شرح حال از بیمار دچار سردرد ارائه داده و سپس با استفاده از شرح حال و معاینه و به کارگیری الگوریتم های ارائه شده به تشخیص قطعی برسد.

 

الگوریتم تشخیص سردرد در طب سنتی ایران

برای گرفتن یک شرح حال کامل از بیمار، ابتدا پس از ثبت مشخصات کامل بیمار شامل سن، قد، وزن، تأهل، تعداد فرزندان (در مورد خانم ها نوع زایمان و سابقهٔ سقط) و شغل بیمار، شروع به گرفتن علائم از بیمار می کنیم.

ابتدا از بیمار می خواهیم مشکلاتش را بیان کند و بعد از اتمام صحبت های بیمار، اقدام به پرسش از بیمار می نمائیم. ضروری است در هنگام شرح حال گیری علاوه بر مشکل اصلی بیمار به بقیهٔ سیستم های وی نیز توجه کرده و از صحت و بیماری تمامی ارگان های بدن از بیمار سئوال شود. چه بسا گاهاً مشاهده می شود که بیمار دارای علامت مهمی می باشد که به تشخیص ما کمک زیادی می کند ولی به علت مزمن شدن بیماری و عادی شدن آن علامت برای بیمار، توجهی به آن نمی کند، حتی گاهاً غیرعادی بودن آن علامت را نیز متوجه نمی شود.

 

برای ثبت شرح حال بهتر است هر علامت در یک سطر جداگانه نوشته شود تا در ادامه شرح حال گیری در صورت نیاز بتوان مواردی را به آن اضافه کرد. برای مشخص کردن علائم پر اهمیت می توان از علامت های مختلف از قبیل ٭ یا ++ یا خط کشیدن زیر علامت و … استفاده کرد. در مواردی که بیمار در جواب سئوال شک و تردید داشت آن علامت را با ؟ مشخص می کینم.

حال به بیان علائمی که در بررسی بیمار مبتلا به سردرد اهمیت زیادی دارد می پردازیم. لازم به ذکر است که تک تک این علائم مهم بوده و برای تأیید و یا رد یکی از انواع سردردها به ما کمک می کند. پس ضروری است که پزشک با صبر و حوصله و صرف وقت کافی، سئوالات مطرح شده را از بیمار پرسیده و در برگ شرح حال ثبت کند.

۱) محل سردرد (جلوی سر، عقب سر، فرق سر، گیجگاه، یک نیمهٔ سر، سردرد به صورت بانداژی، کل سر)

۲) محل شروع سردرد و ادامه و خاتمهٔ آن

۳) سنگینی یا سبکی سر

۴)سردی یا گرمی محل لمس سر

۵) درد ضربان دار

۶)جابه جائی درد از موضعی به موضع دیگر

۷) سوزش سر

۸) احساس کشیدگی در سر

۹) شدید یا ضعیف بودن سردرد

۱۰) حاد یا مزمن بودن سردرد

۱۱) ایجاد سردرد با کوچک ترین استرس جسمی و روانی

۱۲) تشدید و تسکین یافتن درد با گرسنگی یا سیری، بیخوابی یا خوابیدن، هوای گرم یا سرد، آفتاب، کمپرس گرم یا سرد، روز یا شب.

۱۳) تشدید سردرد با آشامیدن آب سرد و بوئیدن اشیاء سرد

۱۴)تشدید سردرد بعد از خوردن، مخصوصاً چیزهای شیرین

۱۵)تشدید سردرد با غذای نفاخ

۱۶) تشدید سردرد با بوهای تند (خوشبو یا بدبو)

۱۷) تشدید سردرد بعد از استفراغات بدنی مثل قی، اسهال، مقاربت، خونریزی، پریود و …

۱۸) تسکین یافتن بعد از استفراغ بلغمی، سوداوی و یا صفراوی

۱۹) رنگ صورت و چشم (قرمز، زرد، سفید، تیره)

۲۰) تورم صورت و زیر چشم

۲۱) اشک ریزش

۲۲) جاری شدن آب دهان مخصوصاً هنگام خواب

۲۳) خشکی دهان

۲۴) طعم دهان (شیرین، تلخ، بیمزه، ترش)

۲۵) سائیدن دندان ها بر هم در خواب

۲۶) تشنگی یا عدم تشنگی

۲۷) اشتهای کاذب

۲۸) کاهش اشتها

۲۹) جوش در دهان

۳۰) خشونت حلق

۳۱) دمل و جوش در بدن

۳۲) خشکی بینی یا وجود ترشح در آن

۳۳) جاری شدن خون از بینی و لثه ها با کوچک ترین تحریک

۳۴) متغیر شدن حس بویائی

۳۵) خارش بینی و بدبوئی آن

۳۶) علائم نزله همراه سردرد

۳۷) وزوز گوش

۳۸)خارش گوش

۳۹)سرگیجه (واقعی یا کاذب)

۴۰)عروق (پری، برآمدگی و ضربان آنها)

۴۱) خارش مواضع فصد و حجامت

۴۲) سنگین بودن حرکات و سرعت انفعال

۴۳) لاغری و چاقی بدن

۴۴) کدورت حواس

۴۵)اضطراب و بی قراری

۴۶) تشویش حواس

۴۷) زیادی فکر و وسواس و سوءظن

۴۸) خیالات فاسد

۴۹) کند ذهنی

۵۰) فراموشکاری

۵۱) عصبانی شدن سریع

۵۲) قدرت ذهنی بالا

۵۳)بی خوابی یا خواب زیاد

۵۴) خستگی و خواب آلودگی و کسالت

۵۵) خمیازه و کمان کش کردن

۵۶) دیدن خیالات زرد پیش چشم و آتش و رنگ های زرد در خواب

۵۷) دیدن خیالات سرخ در خواب

۵۸) دیدن خواب های سفید رنگ، آب، باران، برف و …

۵۹) دیدن خواب های فاسده و آب های متعفن و کرم و مار در خواب

۶۰) سابقهٔ ضربه به سر

۶۱) تهوع

۶۲) ایجاد تهوع با بوهای بد

۶۳) سوزش معده

۶۴) آروغ بدبو

۶۵) تقدم سوءهاضمه، ترش کردن، نفخ، قراقر و درد معده

۶۶) فساد هضم و ضعف آن

۶۷) علائم غلبهٔ خلطی از اخلاط در معده

۶۸) کیفیت مادهٔ استفراغ شده (تلخ، ترش، بیمزه)

۶۹) بدبوئی مدفوع

۷۰) نبض (سریع، کند، عظیم…)

۷۱) رنگ ادرار (سفید، زرد، قرمز، تیره)

۷۲) غلظت و رقت ادرار

۷۳) کدورت و شفافیت ادرار

۷۴) احساس این که از ساق پا چیزی مانند مورچه بالا بیاید.

 

حال بعد از گرفتن شرح حال و ثبت علائم، با استفاده از الگوریتم های زیر می توان به تشخیص رسید. برای اطمینان از صحت تشخیص بهتر است بعد از رسیدن به تشخیص نهائی با استفاده از الگوریتم ها، علائم بیمار را با علائم موجود درمنابع طب سنتی تطبیق داد که در صورت تأیید، با اطمینان خاطر به درمان بیمار پرداخت.

 

منبع : فصلنامه عطارنامه