انسان نیاز به حرکت و جنبش دارد و بازی بخش مهمی از این نیاز است. هر فرد برای رشد ذهنی و اجتماعی خود نیازمند اندیشه و تفکر است و بازی خمیر مایه این تفکر و اندیشه است. آمادگی جسمی و روحی برای مقابله با مشکلات بخشی از فلسفه بازی کودکان است. بنابراین، بازی هر چه گسترده تر و پیچیده تر باشد کودک از مصونیت روانی بیشتری برخوردار می شود. کشف دنیای اطراف، بخش دیگری از فلسفه بازی است که کودک حس کنجکاوی خود را از این طریق ارضاء می کند. بازی تن و روان کودک را واکسینه می کند و مسئولیت های اجتماعی و اقتصادی را که درآینده باید به دوش بکشد به او می آموزد. کودک با بازی کردن موقعیتی به دست می آورد تا اعتقادات، احساسات و مشکلات خود را پیدا کند و مهارت های زندگی اش را بیاموزد. رابرت وایت می گوید: ساعات زیادی را که کودکان صرف بازی می کنند نمی توان به هیچ وجه تلف شده تلقی نمود، بازی ممکن است شادی بخش باشد ولی در دوران کودکی یک کار جدی است.بدون تردید بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی هر کودک محسوب می شود. بازی دنیای کودکان است با دنیای کودکان بازی نکنید. موفق باشید.
تعریف بازی:
به هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفداری که به صورت فردی یا گروهی انجام پذیرد و موجب کسب لذت و اقناع نیازهای کودک شود، بازی می گویند.
نقش بازی در رشد اجتماعی کودک:
۱. موجب ارتباط کودک با محیط بیرون می شود و دنیای اجتماعی او را گسترش می دهد.
۲. موجب شکوفائی و استعدادهای نهفته کودک و بروز خلاقیت می شود.
۳. همکاری، همیاری و مشارکت کودک را توسعه می دهد.
۴. با رعایت اصول و مقررات آشنا می شود.
۵. همانند سازی با بزرگسالان را می آموزد.
۶. با مفهوم سلسله مراتب آشنا شده و آن را رعایت می کند.
۷. رقابت را می آموزد و شکست را به طور واقعی تجربه می کند.
۸. قدرت ابراز وجود پیدا می کند و از ترس، کمروئی و خجالت بیهوده رها می شود.
۹. حمایت از افراد ضعیف را می آموزد.
نقش بازی در رشد عاطفی کودک:
۱. نیاز به برتری جوئی را ارضا می کند.
۲. موجب ابراز احساسات، عواطف، ترس ها و تردیدها، مهر و محبت، خشم و کینه و نگرانی ها می شود.
۳. تمایل به جنگجوئی و ستیزه جوئی را کم می کند.
۴. برون نگری کودک را افزایش می دهد.
نقش بازی در رشد جسمی کودک:
۱. موجب رشد هماهنگ دستگاه ها و اعضای مختلف بدن می شود.
۲. سبب تقویت حواس کودک می گردد.
۳. نیرو و انرژی بدن را به بهترین شکل مصرف می کند.
۴. کودک به توانمندی های فکری و بدنی خود آگاهی پیدا می کند.
نقش بازی در رشد ذهنی کودک:
۱. در یادگیری زبان نقش به سزائی دارد.
۲. در رشد هوشی کودک بسیار مؤثر است.
۳. با مفاهیم ساخت، فضا و شکل آشنا می شود.
۴. رفتارهای هوشمندانه کودک تقویت می شود.
۵. موقعیت استفاده از قوهٔ تخیّل در کودک به وجود می آید.
۶. زمینه بهتری برای تفکر فراهم می کند.
انواع بازی ها:
کودکان روحیات متفاوتی دارند و با توجه به ویژگی های خود، بازی های مختلفی را تجربه می کنند. عواملی که در انتخاب نوع بازی کودکان دخالت دارند عبارتند از: تفاوت های فردی، میزان سلامتی، سطح رشد جسمی و حرکتی، بهره هوشی، جنسیت، خلاقیت، فرهنگ خانواده و موقعیت جغرافیائی.
بر همین اساس بازی به انواع گوناگون تقسیم می شود:
۱. بازی جسمی:
از قدیمی ترین نوع بازی هاست، به ابزار مخصوص نیازمند است، هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی انجام می شود، برای مصرف انرژی اضافی بدن و نجات از خستگی و کسالت بسیار مفید است و رفتارهای ناآرام و پرخاشگری توأم با عصبانیت کودک را کاهش می دهد.
۲. بازی تقلیدی:
کودک به تقلید نقش هائی می پردازد که آن ها را باور کرده است. معمولاً بهترین شخصیت ها برای شروع ایفای نقش، والدین، برادران، خواهران و دوستان هستند. کودک از ایفای نقش آنان لذت برده و تجربه کسب می کند. در دوره دبستان بیشتر نقش معلمان را تقلید می کند، در حالی که در دوره نوجوانی از تقلید رفتار بزرگسالان دوری می کندو به تقلید رفتار همسالان می پردازد که این خود آغازی برای هماهنگی و همسو شدن با گروه های اجتماعی و ایفای نقش های واقعی زندگی است.
۳. بازی های نمایشی:
کودک در تقلید از بزرگترها از لباس و وسایل مخصوص آنها نیز استفاده می کند، مانند پسر کوچکی که کت پدر را به تن کرده، عینک او را به چشم می زند و یا دختربچه ای که کفش پاشنه دار مادر را پوشیده و به زحمت راه می رود.
۴. بازی های نمادی:
زمانی که کودک دستیابی به ابزار و وسایل مورد نیاز خود را غیر ممکن می بیند، نیازها و آرزوهای خود را با استفاده از وسایل نمادین و از طریق بازی بیان می کند. برای مثال بر تکه ای چوب سوار شده، این طرف و آن طرف می رود، مانند اینکه سوار بر اسبی شده و آن را هدایت می کند. این نوع بازی ها یکی از بهترین شیوه های بازی درمانی محسوب می شوند.
۵. بازی های آموزشی:
مهم ترین وسیله آموزشی کودک، استفاده از وسایل بازی مناسب است، مانند مکعب های چوبی که کودک با جورکردن و دسته بندی کردن آنها می تواند با مسائل اساسی اما ساده و آسان ریاضی آشنا شود. از خانه کوچک اسباب بازی برای آشنا کردن کودک با واقعیات های موجود زندگی می توان استفاده کرد. بازی های آموزشی موجب تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک می شوند، به شرط آنکه سعی کنیم کنترل اصلی بازی در اختیار کودک باشد و خود مسیر آن را تعیین کند.
۶. بازی های خلاقیتی:
کودک از طریق به وجود آوردن چیزی، عقاید و احساساتش را اظهار می کند، مانند نقاشی، موسیقی، خمیربازی، شن بازی و یا استفاده از لغات که او را قادر می سازد تا در آینده داستان، شعر و نمایشنامه بنویسد.
توصیه هائی برای والدین:
۱. به بازی کودکان اهمیّت دهید، زیرا زندگی کودکان در بازی، شکل واقعی به خود می گیرد.
۲. تلاش کنید تا بازی های کودکان متناسب با فرهنگ و ارزش های خانواده باشد.
۳. با دقت در تفکرات خلاق و پویائی کودکان در حال بازی می توانید با چگونگی شخصیت آنها بیشتر آشنا شوید.
۴. در بازی کودکان دخالت نکنید اما راهنما و کمک کننده خوبی باشید.
۵. با همبازی شدن با کودکان راه دوستی ها را باز کنید و راه پنهان کاری های دوره نوجوانی را ببندید.
۶. کاری کنید که بازی به صورت تجربه ای لذت بخش در ذهن کودک باقی بماند.
۷. برای متوقف کردن بازی از امر و نهی استفاده نکنید.
۸. با توجه به روحیه کنجکاو کودک، به گونه ای او را راهنمائی کنید که به تفکر مثبت و اندیشه خلاق و سازنده دست یابد.
۹. مراقب باشید که محیط بازی موجب آسیب جسمی، فکری و یا روانی نشود.
۱۰. در انتخاب نوع بازی، به سن، جنس و توانائی های فرزندتان توجه کنید.
۱۱. نوع و مدت زمان بازی فرزندتان را طوری کنترل کنید که از فشارهای هیجانی و روحی بیش از حد دور باشد (به ویژه بازی های رایانه ای)
۱۲. برای انتخاب الگوهای صحیح، زمینه مناسبی را برای بازی های تقلیدی کودکان فراهم نمائید.
۱۳. از محدود کردن کودک در هنگام بازی بپرهیزید.
۱۴. وسایل بازی را مناسب سن و رشد جسمی و ذهنی کودک تهیه کنید.
۱۵. ضمن همبازی شدن با کودکان می توانید به صورت غیر مستقیم آداب اجتماعی و چگونگی رفتار با دیگران را به آنها بیاموزید.
۱۶. به مطالب و نحوه بیان کردن در بازی به خوبی توجه کنید، زیرا احساسات و مشکلات زندگی واقعی آنها در بازی منعکس می شود.
۱۷. برای انتخاب همبازی های خوب، فرزندتان را غیرمستقیم راهنمائی کنید زیرا رفتارهای یک همبازی خوب تأثیر بسیار مثبتی درآینده او خواهد داشت.
۱۸. اگر در حضور فرزندتان با وسایل موجود در خانه برای او اسباب بازی (ماشین، عروسک و… ) بسازید، ارتباط عاطفی میان شما و کودکتان تقویت خواهد شد.
۱۹. برای تقویت حس همکاری و مسئولیت پذیری فرزندتان با او توافق کنید که پس از بازی، اسباب بازی های خود را جمع کرده و سر جایش بگذارد وگرنه دفعه بعد اجازه استفاده از آنها را نخواهد داشت.
۲۰. از فرزندتان بخواهید که اجازه دهد تا همبازی هایش از اسباب بازی او استفاده کنند، زیرا این کار موجب تقویت حس نوع دوستی و تسهیل در ارتباط با دیگران می شود.
۲۱. اسباب بازی گران قیمت ممکن است وسیله بازی مفیدی نباشد. هنگام خرید توجه داشته باشید که اسباب بازی باید بتواند قدرت خلاقیت و سازندگی فرزندبان را رشد دهد. وسایل بازی جورکردنی، پازل ها، خمیربازی، گل رس و… اسباب بازی های مناسبی به شمار می روند.
۲۲. اگر کودکان در هنگام بازی با هم اختلاف پیدا کردند اجازه دهید خودشان مشکل مشکل را حل کنند. در صورتی که اختلاف شدید شد فقط آنها را از هم جدا کنید و هرگز از یکی از طرفین، جانبداری نکنید.
۲۳. در محیط های بازی گروهی مثل زمین بازی کودکان در پارک ها، اجازه دهید بچه ها با هم دوست شوند و بازی کنند، از وارد شدن به محیط بازی کودکان بپرهیزید.
۲۴. از همبازی شدن کودکان با افراد بزرگ تر از خود به ویژه نوجوانان و جوانان اکیداًجلوگیری کنید.
۲۵. کودکان همواره نیازمند بازی هستند، پس اسباب بازی های مناسب هر مکان را همواره خود داشته باشید.
۲۶. کودکان باید به مجموعه ای از بازی های جسمی، اجتماعی، عاطفی و دهنی بپردازند. هنگامی که فقط یکی از بازی ها را انجام می دهند (مثلاً بازی های رایانه ای)، از رشد اجتماعی، جسمی و عاطفی محروم شده و احتمال بروز عصبانیت و پرخاشگری در آنها افزایش می یابد.
منبع : فصل نامه شیر مادر