تنبیه طاقت فرسای کودک به منظور کنترل رفتار او فرآیند یادگیری را مختل کرده و در قبال تکیه بر کنترل خارجی بهای گزافی را می پردازد که همانا تکوین نیافتن خویشتنداری است. روش های شایع و موثر در کنترل رفتار نامطلوب و تنبیه کودک عبارتند از سرزنش؛ تنبیه بدنی و تهدید کردن که آثار جانبی زیانبار بالقوه ای بر احساس امنیت و اعتماد به نفس کودکان دارند.
هرچه از سرزنش بیشتر استفاده شود اثر بخشی آن بیشتر تقلیل می یابد. نباید اجازه داد که دامنه سرزنش از ابراز ناخشنودی درباره یک میل خاص کودک تجاوز کرده و به عبارت تحقیرآمیزی برسد چون کودک ممکن است آن را به منزله فقدان علاقه به خود تلقی کند.
سرزنش ممکن است تا سطح بدرفتاری روانی پیش رود. تاثیر تنبیه بدنی خفیف و تکراری نیز به تدریج کم شده و والدین را وسوسه می کند تا تنبیه جسمی را شدیدتر کنند و به این ترتیب خطر بدرفتاری با کودک را افزایش می دهد. شاید قویترین و از نظر روانشناسی، زیانبارترین راه کنترل کودک تهدید والدین به رهایی کودک است.
اگرچه شما خیلی زود این تهدید را فراموش می کنید اما کودکان در هر سنی ممکن است تا مدت ها پس از تهدید در ترس و اضطراب باشند که مبادا والدین را از دست بدهند. یکی از روش های رایج دیگر عبارت است از تقویت مثبت رفتار پسندیده که وسیله ای کارآمد برای شکل دادن به رفتار کودک محسوب می شود، به ویژه اگر تقویت مثبت بلافاصله پس از رفتار پسندیده صورت گیرد. این روش، خویشتنداری و اعتماد به نفس را تقویت می کند.
تربیت فرزند شامل برقراری توازنی پویا بین محدودکردن از یک سو و دادن آزادی ابراز وجود و امکان کاوشگری و تشویق آنها از سوی دیگر است. کودکانی که رفتار غیرقابل کنترل دارند هنگامی که برای رفتارهایشان محدودیت های روشنی تعیین و بر آنها تاکید می شود اصلاح می شوند.
به طور کلی با اعمال محدودیت های روشن، کودک احساس راحتی و امنیت بیشتری می کند. به هرحال والدین باید در مورد زمان و مکان اعمال محدودیت با یکدیگر توافق داشته و سپس با توجه به قدرت شناخت کودک، محدودیت و پیامد شکستن آن را به وضوح به وی نشان دهند.
تاکید بر اجرای محدودیت باید ثابت و محکم باشد. یادگیری تعداد زیادی از حدومرزهای رفتاری برای کودک دشوار بوده و ممکن است مانع رشد طبیعی خودمختاری در کودک شود لذا حدومرزها باید منطقی و با توجه به سن و مزاج کودک و سطح رشد و نمو تعیین شوند.
خاموش شدن نیز روشی منظم برای حذف یک رفتار آزاردهنده و نسبتاً بی ضرر با نادیده گرفتن آن است. برای انجام این شیوه ابتدا باید دفعات عادی بروز رفتار ثبت شود تا درک واقع گرایانه ای از ابعاد مشکل و ارزیابی میزان پیشرفت در حذف آن به دست آید. باید به جای رفتار نادرست، رفتار مثبت و پسندیده ای که والدین بتوانند آن را تقویت کنند به کودک یاد داد.
والدین باید بدانند که رفتار ناپسند قبلی، پیش از آنکه کاهش یابد، ممکن است تا هفته ها، دفعات و شدت آن افزایش داشته باشد. روش محروم کردن نیز یکی از روش های بسیار مفید دیگر برای تغییر رفتارهای نامناسبی است که نمی توان آن را نادیده گرفت.
این روش شامل یک دوره کوتاه انزواست که سبب قطع رفتار می شود. انجام این روش در ابتدا مستلزم تلاش قابل توجهی از سوی والدین است. روش های ساده انزوا از قبیل ایستانیدن کودک در گوشه اتاق یا فرستادن او به اتاق خودش ممکن است موثر باشند.
اگر این روش ها موثر نباشند، روش سیستماتیک تری را باید به کار گرفت. مثلاً یکی از برنامه های درمانی بسیار موثر در روش محروم کردن آن است که هنگام وقوع رفتار مورد نظر بازی کودک را قطع و او را وادار کنیم که در محل منزوی ملالت باری برای مدت کوتاهی بنشیند. این پیامد اجتناب ناپذیر و ناخوشایند رفتار نامطلوب موجب می شود که کودک یاد بگیرد از این رفتار اجتناب کند. اگر شیوه محروم کردن با توجه به حقیقت امر و بدون ابراز خشم توسط والد انجام شود، وسیله آموزشی پرقدرتی است که احتمال آثار جانبی آن کمتر از سایر روش های انضباطی است.
برای آشنایی بیشتر با روش های موثر تربیت فرزند توصیه می کنیم از مطالب بخش تربیت و روانشناسی کودک سایت نی نی یاری استفاده نمائید.
منبع : روزنامه تهران