بدون شك یكی از بزرگترین آرزوهای تمامی زنان، داشتن نوزادی سالم و تندرست است. به این جهت تمامی مادران سعی بر آن دارند تا عوامل مؤثر بر بهبود روند بارداری و نتیجه آن را مورد بررسی قرار دهند و تا جای ممكن از عوامل زیان آور دوری جویند. تغییرات زیادی در اثر بارداری در بدن مادر به وجود می آید و عوامل زیادی در تعیین روند صحیح بارداری و نتیجه بارداری موثر هستند. یكی از مهم ترین و اصلی ترین نكات، تغذیه مادر باردار می باشد. زیرا رشد و نمو كامل جنین رابطه تنگاتنگی با تغذیه مادر داشته، تامین نیازهای او با دریافت مواد مغذی مادر عجین شده، تنها راه برآوردن نیازهای انرژی و ساختاری او به واسطه جفت است. به علاوه تغییرات فیزیولوژیك خاص این دوران را نیز باید مد نظر داشت چرا كه متابولیسم موادغذایی و حتی نیاز به آنها در این مدت تغییر می یابد. بنابراین توجه به این تغییرات وتنظیم یك برنامه غذایی متناسب با آن در این دوران ضروری به نظر می رسد.
بحث های زیادی رژیم های غذایی زنان باردار منجر به تناقض و ابهامات بسیار شده و رژیم های غذایی مختلفی نیز ارائه شده است. از آنجا كه به علت مسایل انسانی نمی توان مطالعات فقر غذایی در زن باردار را به صورت تجربی بررسی كرد،طرح مطالعات معنی دار تغذیه در بارداری انسان بسیار مشكل است و در مواردی كه به علت مسایل اجتماعی و اقتصادی كمبود موادغذایی بروز می كند، اثرات آن غیر قابل سنجش است.
تغییرات وزن در دوران بارداری بسیار متغییر بوده و در محدوده ای از كاهش وزن تا افزایش ۲۳ كیلو گرمی و یاحتی بیشتر قرار گرفته است. در دو سوی این محدوده، شیوع عوارض بالینی افزایش می یابد اما در بین این حد، طبیعی محسوب می شود. هیچ تغییر وزنی در طول بارداری را نمی توان به عنوان الگوی طبیعی تعیین كرد و دیگران را نسبت به آن سنجید زیرا اگر الگوهای تغییر وزن بسیار متنوع هستند. به طور معمول زنان باردار در طول حاملگی حدود ۱۰ تا ۱۲ كیلوگرم اضافه وزن دارند. افزایش وزن بدن در طول حاملگی به صورت یكنواخت نیست. در ۳ ماهه اول افزایش وزن آهسته و حدود یك تا دو كیلوگرم در هفته می باشد. البته هر گونه تغییر وزن ناگهانی باید گزارش داده شود. سوالی كه برای بسیاری از خانم ها مطرح می باشد این است كه افزایش وزن دوران بارداری به چه صورت كاهش می یابد؟
قسمت اعظم كاهش وزن مادر در زمان زایمان (حدود ۵/۵ كیلوگرم) و در دو هفته اول بعد از زایمان (حدود ۴ كیلوگرم) است. ۵/۲ كیلوگرم باقی مانده از هفته دوم تا ماه ۶ بعد از زایمان كاهش می یابد. البته زنانی كه قبلا زایمان داشته اند، میزان بیشتری از افزایش وزن زمان حاملگی خود را حفظ خواهند كرد.
رشد جنین از اولین مراحل تكامل بستگی به مواد غذایی دارد كه از مادر كسب می شود. غذای مصرفی توسط مادر ابتدا به اشكال ذخیره ای درآمده و سپس به طور مدام و منظم نیازهای انرژی، ترمیم بافتی و رشد را برطرف می كند. رژیم غذایی تنظیم شده یكی از مهمترین عواملی است كه سلامت آینده مادر و بچه را تضمین می كند و با وزن كردن متوالی باید مطمئن شد كه مادر اضافه وزن مطلوب را دارد یا نه.
هر خانم باردار احتیاجات غذایی خود را باید از همه گروه های مواد غذایی (لینك به گروههای غذایی) فراهم كند. در اینجا به طور خلاصه درباره هر گروه صحبت می كنیم.
۱ ـ نان:
خانم های باردار تقریبا بیشترین نیاز خود را از این گروه فراهم می كنند. البته این نكته قابل توجه است كه بین نیاز و رفع احتیاج تفاوت قایل شویم. هر خانم در طول حاملگی، روزانه به ۳۰۰ كیلوكالری انرژی بیشتر نیاز دارد. اگر انرژی به میزان كافی نباشد، پروتئین بجای آن كه جهت نقش حیاتی خود در رشد و تكامل ذخیره شود، به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می گیرد. غذاهای این گروه دارای مقادیر بالای كربوهیدرات هستند كه منبع اولیه انرژی می باشند.
حبوبات یك منبع خوب برای پروتئین هستند كه به عنوان سازنده بافت های بدن برای مادر و بچه می باشد. در طی ۶ ماهه آخر حدود یك كیلوگرم پروتئین توسط مادر ذخیره می شود. البته قسمت عمده پروتئین از منابع حیوانی مثل گوشت و مرغ می باشد. بسیاری ازحبوبات غنی از آهن و ویتامین ب هستند. نیاز به آهن در جریان حاملگی زیاد می شود و از آنجایی كه نیاز به آهن درطی ۴ ماهه اول بارداری كم است، دراین مدت تجویز آهن اضافی ضرورتی ندارد ولی بعد از این باید علاوه بر رعایت رژیم غذایی، قرص آهن نیز مصرف شود.
۲ ـ سبزیجات:
سبزیجات می توانند مقدار زیادی از ویتامین ها از جمله آ و ث و مواد معدنی و فیبر را فراهم كنند. یكی از مشكلات خانم های باردار در دوران بارداری یبوست است كه با مصرف سبزی ها این مشكل برطرف می شود. نیاز به ویتامین ث در حاملگی ۷۰ درصد بیشتر از زمان غیرحاملگی است كه یك رژیم معمولی خوب به راحتی این مقدار را در اختیار مادر قرار می دهد. كلم، حبوبات، سیب زمینی، اسفناج، دانه های سبز و گوجه فرنگی غنی از ویتامین ث هستند و به جذب آهن موجود در غذاها كمك می كنند. بدن ما ذخیره ویتامین ث ندارد و با مصرف درست مواد غذایی احتیاج به این ویتامین براحتی فراهم می شود. سبزیجات سبز تیره و زرد تیره مانند هویج یا زردك، سیب زمینی، فلفل سبز و كلم بروكلی سرشار از ویتامین آهستند كه برای رشد و سلامت بدن مادر و جنین لازم است.
۳ ـ میوه ها:
میوه هایی مثل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، لیمو و انگور منشا بسیار خوبی برای ویتامین ث هستند. هر خانم باردار می تواند در روز چندین بار از این گروه استفاده كرده و نیاز خود را به ویتامین هایی مثل آ و ث برآورده كند. بطورمثال آب میوه یا میوه تازه را با صبحانه یا بین غذا، میوه تازه یا خشك یا سالاد میوه را به همراه ناهار و كمپوت میوه را برای دسر و شام مصرف كند.
۴ ـ گوشت:
پروتئین كه یك ماده اصلی برای مادر و نوزادش می باشد به طور مشخص در این گروه وجود دارد. ویتامینی كه تنها در این گروه وجود دارد ویتامین ب ۱۲ است. در مادرانی كه گیاهخوار هستند، ذخایر ویتامین ب ۱۲ نوزادان آنها پایین است. این گروه جزو گروه های اصلی غذایی برای مادران باردار به حساب می آید كه باید در وعده های غذایی آنها گنجانده شود.
۵ ـ شیر و ماست:
محصولات لبنی میزان زیادی از احتیاجات غذایی را برآورده می كنند، بخصوص كلسیم و پروتئین كه در این مواد می باشد. در طول حاملگی حدود ۳۰ گرم كلسیم در مادر تجمع می یابد كه اكثر آن در اواخر حاملگی در جنین ذخیره می شود.
كلسیم ماده اصلی در تشكیل استخوان و دندان است. اگر جذب كلسیم مادر كافی نباشد، جنین از كلسیم استخوان های مادر استفاده می كند كه این باعث می شود مادر در آینده دچار استئوپروز یا پوكی استخوان (لینك به این مطلب) شود.
هر خانم باردار باید سعی كند در روز حداقل یك لیوان شیر (لینك به شیر) مصرف كند. اگر مادری از مزه شیر راضی نیست، باید آن را با اضافه كردن موادی مانند كاكائو و امثال آن برای خود قابل قبول سازد یا با اضافه كردن آن در سوپ یا پنیر رنده شده یا سالاد و یا هر طریقی دیگر آن را مصرف كند. البته این شامل آن دسته از افراد كه مشكل گوارش داشته قادر به تحمل شیر نیستند نمی باشد كه در این صورت به جای آن می توانند معادل آن یك فنجان ماست یا پنیر استفاده كنند و یا از روش درمان این مشكل (لینك به این مطلب در مطلب مربوط به شیر) بهره ببرند.
اگر چه بستنی به علت شیر موجود در آن كلسیم دارد، ولی برای تامین كلسیم لازم یك خانم باردار باید یك فنجان و نیم از این مواد مصرف شود. زیرا در بستنی علاوه بر شیر مقدار زیادی شكر و هوا هست كه این باعث كاهش میزان شیر و كلسیم لازم می شود. البته منابع غیرلبنی كلسیم مانند ماهی ساردین و ماهی آزاد نیز می باشند.
باید توجه داشت كه چربی ها و روغن و شكر با احتیاط مصرف شوند.
منبع : موسسه اطلاع رسانی طعام اسرار