هر چند عوامل مختلف بسیاری از قبیل زمینه های ژنتیکی، آب و هوا، ورزش و رعایت مسائل بهداشتی در تامین و حفظ تندرستی انسان موثر است، ولی بی شک تغذیه مناسب ، متنوع و متعادل، یکی از اساسی ترین پایه های سلامت انسان به شمار می آید.
تغذیه مناسب کودکان در سنین رشد و بالندگی، علاوه بر نقش سلامت آفرین و حیات بخش خود، از جهات دیگری نیز مانند بهبود جریان رشد و پیشگیری از بروز عفونت ها قابل توجه است. بررسی ها نشان داده است افرادی که تغذیه مناسب داشته اند، پس از ابتلا به بیماری ها، ساده تر و سریع تر بهبود پیدا کرده اند. علا وه بر این، تحقیقات نشان می دهد که تغذیه مناسب می تواند مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی را به میزان ۲۵ درصد، عفونت های تنفسی را در حد ۲۰ درصد و دیابت را تا حد ۵۰ درصد کاهش دهد. از این رو، تغذیه مناسب، متعادل و متنوع در استقرار سلامت کودک، همواره به عنوان یکی از محورهای اصلی بهداشت مورد توجه بوده است.
در امر تغذیه مناسب کودک ، یعنی تامین رشد و سلامت، نکات مهم زیر را باید در نظر داشت:
۱) توجه به نیازها و شناخت کمی کالری مورد نیاز در مراحل مختلف زندگی، یعنی دوران نوزادی، کودکی، بلوغ و مراحل مختلف پس از آن.
۲) توجه به نیازها و شناخت کمی و کیفی کالری در شرایط سلا مت، بیماری و نقاهت.
۳) توجه به نیازها و شناخت تفاوت های فردی در زمینه اشتها، هضم و جذب بدن.
لذا دانستن پیرامون تغذیه مناسب کودکان و اینکه چه باید بخورند، یک مساله است و به کار بردن اصول تغذیه مناسب در عمل، مساله ای دیگر. رغبت های غذایی کودکان به ندرت ثابت می ماند و اغلب به طور غیرمنتظره تغییر می کند. با وجود این، کودکان تحت تاثیر شدید بالغین اند و آنها را الگوی خود قرار می دهند. کودکان اغلب در مورد تغذیه از بزرگسالان تقلید می کنند. والدینی که میل دارند کودکانشان بر طبق اصول تغذیه ای غذا بخورند، بهتر است این اصول را برای رژیم غذایی خود نیز بکار ببرند (دفتر بهبود تغذیه جامعه).
تغذیه مناسب و برنامه غذایی دانش آموزان
برای تامین مواد غذایی مورد نیاز، وعده های غذایی دانش آموزان باید حاوی غذاهای متنوع از همه گروه های غذایی باشد که با توجه به میزان اشتها و احتیاجات بدنی آنان تعیین می گردد. اندازه وعده های غذایی با سن افراد افزایش می یابد. برای اطمینان از این که اشتهای کودکان از بین نرفته، ظرفیت کافی برای دریافت غذاهای مغذی دارند، والدین و معلمین مدارس باید دسترسی آنها را به شکلا ت، شیرینی، نوشابه های صنعتی، غلا ت حجیم شده مثل پفک و چیپس و این قبیل مواد محدود کنند. اگر استفاده از این مواد محدود نشود، تنها نتایجی که ممکن است به دست آید عدم استفاده از سفره خانواده، کمبود مواد مغذی، چاقی یا هر دوی این موارد می باشد.
کودکانی که به طور استثنایی فعالند، می توانند در بعضی میان وعده ها یا بعد از غذاهای اصلی از غذاهای پرکالری نظیر بستنی، کلوچه و غذاهای تهیه شده از شیر یا فرآورده های آن استفاده کنند. در ضمن می توان از این نوع غذاها برای افزایش تحرک آنان استفاده کرد. (همان منبع).
تاثیر گرسنگی بر رفتار کودک
حتی اگر گرسنگی موقتی باشد، مثل زمانی که کودک یک وعده غذا نخورده است، رفتار و یادگیری اش تحت تاثیر قرار می گیرد. کودکانی که صبحانه مغذی می خورند بهتر از همکلاسی هایشان که صبحانه نخورده اند، عمل می کنند. بدون صرف صبحانه، کودکان در انجام وظایف خود و نیز داشتن تمرکز در کلا س ضعیف تر عمل می کنند، توجه آنها کمتر است و دارای ضریب هوشی پایین ترین نسبت به کودکان خوب تغذیه شده می باشند.
در ساعات نزدیک ظهر، حتی کودکانی که صبحانه نیز خورده اند، ممکن است گرسنه شوند و این گرسنگی، نشستن سر کلا س را برای آنان غیرقابل تحمل سازد. مشکلی که اکثر کودکان در اثر نخوردن صبحانه با آن مواجه اند، پایین بودن قند خون است. کودکان ۵ تا ۱۱ ساله غالبا نیاز دارند که هر ۴ تا ۶ ساعت، برای نگهداشتن غلظت قند خون در حد نرمال، غذا بخورند تا فعالیت سیستم عصبی، مغز و فعالیت هایشان به طور طبیعی باقی بماند. مغز کودک به بزرگی مغز یک فرد بزرگسال است و مغز، مصرف کننده اصلی گلوکز می باشد. کبد کودک کوچک تر از کبد بزرگسالان است و کبد عضوی است که مسوول ذخیره گلوکز به صورت گلیکوژن و آزادسازی آن در خون در صورت نیاز است.
کبد کودک تنها می تواند برای حدود ۴ ساعت گلیکوژن ذخیره کند. بنابراین او به خوردن غذا در وعده های بیشتر احتیاج دارد. معلمین و مدیران باید به این مساله آگاهی داشته باشند و اجازه دهند که کودکان در فاصله صبح تا ظهر یک بار میان وعده مصرف کنند. این میان وعده ظرفیت کار و توانایی یادگیری در کلا س را افزایش خواهد داد و کودکان را تا زمان صرف ناهار متمرکز نگاه خواهد داشت. کودکانی که به نوعی از صرف صبحانه می گریزند، نمی توانند کمبود کالری، ویتامین ها و مواد معدنی را با خوردن در وعده های دیگر جبران کنند. بنابراین صبحانه یکی از اصلی ترین وعده ها در رژیم غذایی روزانه کودک است و می توانید در این خصوص به مطلب بد اشتهائی در دوره پیش دبستانی نیز مراجعه نمائید.
قابل ذکر است که استفاده از گروه نان و غلات و گروه شیر و لبنیات در صبحانه بسیار مورد تاکید می باشد. همچنین استفاده از کشمش و خرما برای تامین گلوکز مورد نیاز مغز و تامین انرژی مورد نیاز کودک مناسب است (میرمیران).
تغذیه مناسب کودک : میان وعده ها
والدین باید توجه داشته باشند که کودکان در میان روز به اندازه وعده های اصلی غذا گرسنه نیستند، بنابراین توجه به اینکه چه موادی را برای میان وعده بچه ها برگزینند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. والدین هوشیار می دانند آن چه می تواند نیازهای کودکانشان را تامین سازد، موادی چون چیپس، پفک و سایر تنقلا ت کم ارزش غذایی نیست، بلکه موادی دارای ارزش غذایی است که از یک یا چند گروه اصلی غذایی تهیه شده باشند.
موادی مانند دانه ها، مغزها، میوه ها و سبزی هایی مانند کاهو، هویج و غیره علا وه بر داشتن مزه خوب، حاوی مواد مغزی و با ارزش اند. استفاده از انجیر خشک، توت خشک، بادام، پسته، گردو، برگه زردآلو و هلو، کشمش، انواع میوه های حاوی ویتامین ها و املا ح معدنی مثل پرتقال، نارنگی، هلو، زردآلو، انگور، لیموشیرین و… سبزی هایی نظیر هویج، کاهو، خیار و… ساندویچ هایی مانند نان و پنیر و گردو، ساندویچ تخم مرغ، ساندویچ نان و کره و مربا و… می تواند در برنامه غذایی و تغذیه مناسب دانش آموزان قرار گیرد. این مواد علا وه بر داشتن ارزش غذایی بالا ، کم هزینه بوده، به راحتی در دسترس اکثر خانواده ها قرار دارند (دفتر بهبود تغذیه جامعه).
زمانی که گرسنگی موقتی و کمبود مواد مغذی خفیف باشد، مشکلا ت غالبا علا ئم آشکاری ندارند و گاهی کاهش کارایی تحصیلی و ضعیف در این گونه کودکان دیده می شود. بیش فعالی در کودکان نیز یکی از مشکلا تی است که در اثر تغذیه نامتعادل و افراط در مصرف مواد پرانرژی ایجاد می شود. بزرگسالان در خانه و مدرسه باید برای کودکانشان غذاها و تنقلا ت دارای ارزش غذایی بالا تهیه کنند و به آنها بیاموزند که چگونه مواد غذایی مفید برای یک تغذیه مناسب را انتخاب کنند.
منبع: روزنامه مردم سالاری