میزان اراده از خواص فطری انسان نیست . انسان اراده را نه با ارث به دست می آورد و نه با اراده ضعیف و یا قوی به دنیا می آید، بلكه اراده نیز همانند بسیاری از صفات در جریان فعالیت انسانی شكل می گیرد و شرایط زندگی سهم عظیمی در تكامل اراده دارد. یك اراده پخته و رسیده یك خاصیت تركیبی است كه تحت تأثیر جهان بینی و پایه های اخلاقی انسان ، تمایلات او ، شایستگی های او ، به دنبال هدف رفتن های او و شكل می گیرد و تكامل می یابد. طبیعی است كه درباره اراده كودك خردسال نمی توان آن مفهوم اراده بارور رسیده را كه مربوط به انسان بالغ است تطبیق داد.
ابزار اراده کودک
درباره ابزار اراده در كودكان به مبانی متعددی می شود اشاره كرد.
وجود هدف معین
كوشش برای حفظ هدف
استعداد كودك بر فائق آمدن به مشكلات به خاطر توفیق یافتن به هدف و خواسته خود
استعداد كودك در به تأخیر انداختن امیال
استعداد كودك در خودداری
استعداد كودك در تأثیر پذیری و همانند سازی
دوستم می گفت : (این دختر من اصلا صبر ندارد، برای هر خواسته خودش گریه می كند، اصرار می كند و سرانجام مرا تسلیم می كند و راضی و خشنود پی كار خود می رود .)
در تحلیل رفتار این كودك درمی یابیم كه مادر با تسلیم شدن زیانی جبران ناپذیر به كودك خود رسانده و در او یكی از مهمترین خصوصیات مربوط به اراده را كه همانا صبر و تحمل است از بین برده و بدآموزی دیگری نیز به او انتقال داده است ( گریه و شیون برای هر درخواستی ).
واقعیت این است كه هیچ ماشینی نمی تواند بی ترمز باشد و هیچ اراده ای نیر نمی تواند بی ترمز باشد. اراده نه تنها خواستن و توفیق یافتن است بلكه تسلط بر نفس و خودداری نیز هست. اگر كودك عادت كند كه همیشه امیال خود را به مرحله عمل درآورد و هیچ گاه تمرین ترمز كردن نكند دارای اراده قوی نخواهد شد. فرم و شكل دادن اراده كودك می بایستی در همان خط سیر كامل آن خصوصیاتی كه برای رفتار یك شخص بالغ با اراده لازم است جریان یابد. به كودك باید آموزش داده شود كه در مقابل خود هدفی قرار دهد و با استقامت به سوی آن هدف پیش برود و فعالیت كند.
دوستم در ارائه گله مندی از كودك خود می افزاید: (همه جا را به هم می ریزد و هیچ توجه به حرفهای من كه (ریخته های خود را جمع كن ) ندارد، البته نمی توانم زیاد او را تحت فشار قرار دهم چون چهار سال بیشتر ندارد). این قضاوت نادرستی است ، خواستن مسئولیت از كودك در حد امكانات او از همان اوایل زندگی دقیقا از آن لحظه ای كه می تواند مخاطب قرار گیرد و خطاب به خود را می فهمد و شروع به بیان مطلب می كند، باید شروع شود.
متاسفانه بسیاری از والدین كودك خود را در محدودیت فوق العاده ای بزرگسالان احاطه می كنند. این چنین كودكانی كوچكترین كوششی برای نیل به خواسته های خود انجام نمی دهند و بعضا به جای كودك كارهای او را انجام می دهند ،حتی آن كار هایی كه كودك خود قادر به انجام آن است . در چنین شرایطی هرگز كودك دارای اراده نخواهد شد و انسانی عاری از سجایای محكم و عقاید پایدار خواهد بود. برای تقویت اراده كودك قبل از هر چیز می بایستی او را با یك روش منظم روزانه آشنا كرد ، به طوری كه زمان غذا خوردن ، به بستر رفتن ، جمع كردن اسباب باز یها ، شستن دست ها قبل از غذا ، بازی كردن ، تما شای تلویزیون ، رفتن به پارك و نظایر آن تعیین گردد،این برنامه منظم زندگی تشكیلات دادن و فعا لیت را به كودك می آموزد و بدین و سیله خصو صیات اخلاقی مربوط به اراده او را شكل می دهد.
والدین به تدریج و از همان روزهای آغاز شكل گیری شخصیت كودك (مخاطب قرار گرفتن ، فهمیدن خطاب) باید به او بیاموزند تا كارهای جسمانی مربوط به خود را مانند پوشیدن و در آوردن لباس ، شانه كردن مو ، مسواك زدن ، جمع آوری لوازم بازی وغیره انجام دهد و در ضمن حس همكاری و تعاون را نیز با دادن مسئو لیت آب دادن گلدانها و كمك كردن برای چیدن سفره و یا جمع آوری آن دراو ایجار كرد واز خسارت احتمالی كه كودك بر اثر انجام امور ایجاد خواهد كرد، نهراسید .چون تمامی این امور منجر به پرورش اراده كودك حساس می باشد .
تكامل اراده كودك
در بزرگسالان و والدین رفتار واحدی نسبت به كودك وجود داشته باشد و در مناسبات خود با كودك همیشه صادق باشند . چون هیچ چیز بدتر از اختلاف عقیده بین پدرو مادر و سایر بزرگسالان در زمینه تربیت كودك نیست . مثلا پدر كاری را به كودك محول می كند بزرگسالی می گوید او توان انجام آن كاررا ندارد و یا مادر می گوید: بچه را خسته نكن ، و یا خود امور محوله به كودك را انجام می دهد . در اثر این نوع برخوردها در كودك دو روئی در رفتار و حیله گری و تزویر خاص به و جود می آید . در بسیاری از خانواده ها كودك خردسال در سر دو راهی عاطفه قرارمی گیرد و اختلاف بزرگترها احساسات او را جریحه دار می كند . بهتر است كه هرگز اختلافات به كودكان معصوم انتقال داده نشود . با صادق بودن و عمل به و عده های داده پایبندی به اصول اخلاقی را به كودك بیاموزید و به جای د اد ن وعده و عمل نكردن به آن بر سر حرف خود ثابت قدم باشید تا كودك نیز به شما اعتماد كند و خود نیز بیاموزد كه وقتی وعده می دهد، آن را اجرا نماید و بدین ترتیب در او پایبند بودن به گفته و حس مسئولیت تقویت شود.
برای تكامل اراده كودك می بایستی مسلط شدن بر امیال و احساسات ، هوی و هوس ، احساس ترس ، درد و رنج را تقویت نمود. چون اینگونه اعمال اراده كودك را استحكام می بخشد و والدین باید به هوش باشند كه سالهای اولیه زندگی كودك بهترین و مناسب ترین زمان برای پایه گذاری اساس خصوصیات اراده به یك انسان است و هر چه كودك بزرگتر می شود به همان اندازه خواسته های پدر و مادر از او باید بیشتر گردد و به همان نسبت او باید به دستورات آنان بیشتر پایبند گردد و خصوصیات اراده او تحت تربیت بیشتر قرارگیرد .
سخن آخر
استاد شهید مرتضی مطهری در كتاب تعلیم و تربیت در اسلام نوشته است : تربیت عبارت است از پرورش دادن به معنای شكوفاكردن استعدادهای موجود زنده و اگر قرار باشد كسی پرورش یابد و تربیت شود باید كوشش كرد همان استعداد را كه در اوهست بروز و ظهور كند . آن چیزی را كه نیست نمی توان پرورش داد . در عصر كودكان تقویت اراده كودك با تربیت و تعلیم او عجین می شود ، بدین منظور لازم است جهت تقویت اراده كودك :
رفتار والدین نسبت به كودك توأم با تفاهم باشد .
در مناسبات خود با كودك صادق باشید .
با انجام كارها به استقلال او صدمه نزنید .
به كودك مسئولیت در خور بدهید.
در كودك حس به تأخیرانداختن امیال را تقویت كنید.
در كودك حس تعاون را ایجاد كنید .
برای كودك برنامه روزانه منظمی تنظیم كنید.
برای كودك همانند با اراده ای باشید .
منبع : بنياد انديشه اسلامي