در كتب طب سنتی با نام های « هند با » ، « كاسنی تلخ » ، « كاسنی وحشی » و « كاسنی صحرایی » نامبرده شده است. به فرانسوی Chicoree و به انگلیسی Chicory گفته می شود . گیاهی است از خانواده Compositae جنس Cich orium كه به دو گونه مغروفان كه یكی بیشتر مصارف غذایی و سالاد دارد و دیگر ی مصرف طبی دارد كاشته می شوند و نام علمی انها به ترتیب Cichorium endevia L. ( كاسنی اندیو ) و دومی Cichorium intyus L یا كاسنی وحشی Chicoree sauvage می باشد.

 

كاسنی

 

مشخصات گیاه کاسنی

كاسنی اندیو كه به منظور مصارف غذایی و سالاد بیشتر كاشته می شود شامل چند رقم است كه در سبز كاری رایج است یكی اندیو پیچ كه به فرانسوی Chicoree frisee و به انگلیسی Curly endive گفته می شود و دیگری اندیو سكارول كه به فرانسوی Chicoree scarole و به انگلیسی Escarole می نامند . این ارقام دارای برگهاو ساقه های گوشتی سفید نرم و ترد و آبدار تر از كاسنی وحش هستند . كاسنی های اندیو پرورشی فوق نیز دارای خواص طبی ولی خیلی ضعیفتر از كاسنی وحشی است. نوع دیگری بنام « هند بابری » یا « كاسنی بری » كه به فرانسوی Pissenlit و به انگلیسی Dandelion گویند نیز به صورت پرورشی و اهلی ان در سبز یكاری مرسوم است كه ان هم با سالاد خورده می شود .

 

كاسنی وحشی یا هند با گیاهی است پایا با ساقه های ان در مردصحرایی ان كوتاه ۱ – ۵/۰ متر ولی اگر ان را پرورش دهند تا ۲ مترمی رسد و برگهای ان كه از یك طرف كركدار است دارای بریدگی های عمیق ، گلهای ان ابی و دانه های فندقه كوچك دراز ۴ وجهی خاكستری است . ریشه ان عمودی ضخیم به ضخامت ۳ – ۲ سانتی متر و درازای ۶۰ – ۵۰ سانتی متر ، رنگ پوسته خارجی ریشه قهوه ای و داخل ان سفید و دارای شیربه سفید رنگی است .

 

كاسنی در انواع اقلیمهای مختلف بخصوص در مناطق معتدله دنیا می روید ، معمولا در اراضی موات و ابیر در قسمتهای سایه مرطوب و كم نور رشد می كند. برای تولید برگ و ریشه و دانه ان در شرائط اب و هوای مناطق معتدله ایران تخم ان را در بهار می توان كاشت. معمولا تخم را قبل از كاشت چند ساعت در آب خیس می كنند و پس از بیرون اوردن و باد دادن می كارند. فاصه بوته ها از طرف ۲۵ سانتی متر گرفته می شود .

 

پس از ۲ – ۱ هفته جوانه می زند . از برگ آن در تیر و مرداد می توان استفاده كرد و ریشه ان را در مهر و ابان می توان برداشت نمود . برای تولید دانه پس از بیرون اوردن ریشه های ان تعدادی از ریشه ها كه ردش كافی نموده و قوی و سالم باشند انتخاب و بی درنگ مجددا در زمینی كه قبلا تهیه و اماده شده و كود داده شده است می كارند.

 

این پایه ها در بهار رشد نموده و در پاییز سال بعد به دانه می نشیند و می توان محصول دانه ان را برداشت نمود بین ارقام مختلف كاسنی وحشی (Cichorium intybus ) یك واریته خاصی هست كه ان را كاسنی با ریشه كلفت می نامند ( Chicoree a grosse racine ) و معمولا در اراضی بایر و موات كنار جاده ا می روید و اگر ان را به طور پرورشی و با مراقبت مزروعی بكارند ریشه ان خیلی ضخیم و كلفت می شود كه ان را كاسنی قهوه می نامند. ( Chicoree a caf ) و ریشه ان پس از خشك شدن و بو دادن به صورت گرد به قهوه اضافه میشود البته از نظر طعم خوب است ولی از نظر عطر ، بوی قهوه طبیعی اصیل را نمیدهد. كاسنی وحشی تقریبا دراغلب مناطق ایران میروید و در دامنه های البرز ، راه قزوین رشت ، اطراف تهران ، ارومیه ، رشت در لاهیجان و در فارس ، بلوچستان ، ابادان و خراسان انتشار دارد.

 

تركیبات شیمیایی

در برگ كاسنی علاوه بر املاح معدنی گلوكوزید سیكوری ئین نیز یافت می شود. ودر ریشه كاسنی علاوه بر گلوكوزید سی كوری ئین دو ماده تلخ به نام های لاكتوسین و اینتی بین و ارسنیك ( در حد ۰۱/۰ میلی گرم در ۱۰۰ گرم ریشه ) یافت می شود وبه علاوه دارای مواد قندی ، رزین ، تانن ، لعاب ، اسانس ، و پكتین است. برگ و ریشه كاسنی تلخ می باشد.

 

در كاسنی پرورشی اندیو در هر یك صدگرم ساقه های گوشتی خوردنی خام ان مواد زیر وجود دارد:
اب ۹۳ گرم ، پروتئین ۷/۱ گرم ، مواد چرب ۱/۰ گرم، هیدراتهای كربن ۳ گرم، كلسیم ۸۱ میلی گرم ، فسفر ۵۴ میلی گرم ، اهن ۷/۱ میلی گرم ، سدیم ۱۴ میلیگرم ، پتاسیم ۲۹۴ میلیگرم ، ویتامین A ۳۳۰۰ واحد بین المللی ، تیامین ۰۷/۰ میلی گرم ، رایبوفلاوین ۱۴/۰ میلی گرم ، نیاسین ۵/۰ میلیگرم ، ویتامین C ۱۰ میلیگرم .

 

خواص –كاربرد کاسنی

كاسنی از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی تر و تازه ان سرد و تر است واجزا ء گرم لطیفی نیز دارد كه طبق نظر حكمای طب سنتی ایران با شستن برگ از بین می رود به همین دلیل است كه توصیه میشود برگ كاسنی تازه نباید شسته شود و برای تهیه جوشانده باید ناشور ان مصرف شود، منتهی وقتی اماده شده صاف می كنند بعد مصرف می نمایند . ازنظر خواص معتقدندكه كاسنی مسكن حدت حرارت خون و صفرا و تشنگی است.

 

مالیدن اب برگ ان تنها و یا با سركه برای سردردهای گرم و صفراوی نافع است و اگر اب برگ ان با صندل سرخ و سركه وگلاب مایده شود برای مخملك خوب است و اگر اب بر گ ان با سركه و یا دوشاتب ( اب انگور كه ثلثان شده باشد ) مالیده شود برای ورمهای گرم چشم و درد چشم نافع است. و ضماد كوبیده ان برای ورم ملتحمه و درد چشم مفید است. ضماد اب برگ ان با ارد جو برای خفقان وتقویت قلب و تحلیل ورم و اشامیدن اب برگ ان برای باز كردن گرفتگی های كبد و طحال و یرقان و استسقای گرم وتقویت كبد و تسكین حرارت خون و التهاب معده و پاك كردن مجاری ادرار و كلیه و هر چه بیشتر تلخ باشد در رفع ناراحتی های كبد موثر تر است.

 

خوردن برگ ان با سركه مسكن صفرا و برای بند اوردن اسهالهای صفراوی و اشامیدن دم كرده برگ تازه و گل و تخم و رسشه ان به تنهایی و یا با تخم افتیمون ( كشوت ) یا سكنجبین برای تبهای كهنه و استسقا و طحال مفید است و ضماد ان با ارد جو و سركه برای درد های مفاصل گرم و نقرس گرم و ورمهای گرم مفید است مقدار خوراك از اب ان تا ۲۰۰ گرم و تخم ان از نظر طبیعت سرد و خشك میدانند واز نظر خواص معتقدندكه جانشین برگ ان است مقدار خوراك تخم ان ۲۰ – ۵ گرم می باشد. ریشه ان را از نظر طبیعت گرم و خشك می دانند و مقدار خوراك از ریشه ان به طور ساده ۲۰ – ۴ گرم و در دم كرده ها ۵۰ – ۲۰ گرم میباشد.

 

دم كرده برگ كاسنی :

۱۵ – ۱۰ گرم برگ كاسنی را با هزار گرم اب جوش دم كرده و صاف نمایند و برای تقویت معدهو ناراحتی كبد یك فنجان قبل از غذا مصرف نمایند.

 

دم كرده ریشه كاسنی :

۳۰ – ۲۰ گرم ریشه كاسنی را با هزار گرم اب جوش دم كرده صاف نمایند برای تقویت معده و ناراحتی كبد ، یك فنجان قبل از هر غذت مصرف نمایند.

 

عصاره برگ كاسنی :

برگ خشك كاسنی ۱ واحد ، اب مقطر جوش ۸ واحد . برگها را نیم كوب كرده و مدت ۱۲ ساعت در ۶ واحد از اب دم كرده و با فشار صاف كنند و تفاله باقیمانده را در باقیمانده اب جوش دم كرده صاف نمایند . دو صاف را مخلوط كرده و در حمام ماریه به غلظت عصاره نرم قوام اورد مقدار خوراك برای تقویت معده ۱۰ – ۱ گرم است. در مورد تبهای نوبه ای كه چندین با ر قطع شده و دوباره بر می گردد ، بخصوص در فصل بهار ، رژینم بسیار موثری از شیره برگ كاسنی و شیره برگ شاهتره به ترتیب زیر عمل شود:

شیره برگ تازه كاسنی ۱۵۰ گرم ، شیره برگ تازه شاهتره ۱۵۰ گرم و با ۱۵۰ گرم سكنجبین عسل مخلوط كرده در فصل بهار هر روز ناشتا از ۲۰ روز تا یك ماه بتدریج بخورند ازاثر بسیار مفیدی دارد.

در هندوستان گیاه كاسنی اندیو كاشته می شود و به عنوان محلل ، خنك كننده و در موارد ناراحتی های صفراوی كاربرد دارد. از ریشه ان بهعنوان تونیك و در موارد كمی اشتها و سوء هاضمه وتب استفاده می شود .میوه ان خنك كننده و در موارد تب و ناراحتی های صفراوی و یرقان مصرف می شود.

از كاسنی وحشی به عنوان تونیك ، قاعده اور والكسه تریك و از گیاه پرورشی این نوع كاسنی وحشی نیز به عنوان تونیك ، تب بر ، رافع قی و اشفتگی و درموارد اسهالو بزرگ شدن طحال و از ریشه ان به عنوان مدرو مقوی معده استفاده می شود .

توضیح : الكسه تریك عاملی است كه مقاومت بدن را در مقابله با عفونتها و مسمومیتها افزایش میدهد.

 

 

Picride و گیاه دیگری است از خانواده كاسنی Compositae كه به فرانسوی Picride گفته می شود نام علمی ان Picris hieracioides L . می باشد . چون برگهای انی گیاه تلخ و شبیه كاسنی است به ذكر ان مبادرت می شود.

مشخصات Picride

گیاهی است دوساله و چند ساله به بلندی ۸۰ – ۳۰ سانتی مترو تمامی گیاه پوشیده از كرك یا پرز خشن و برگهای ان در قسمت پایین ساقه بلند ، موجدار و برگهای بالای ساقه نیزه ای خطی و گلهای ان زرد است. این گیاه در اطراف تهران دربند و شمیرانات می روید. در اروپا و اسیا و درهندستان در ارتفاعات هیمالیا انتشار دارد. در كتاب طب سنتی چین Pentsao از گونه دیگری در چین نام میبرد كه نام علمی ان Picris repens Loureiro است و گیاه شناس دیگری به نام De Candolle ان را به نام Barkhausia repens میشناسد .

چینی ها معتقدند كه این گیاه از ایران به چین وارد شده و انتشار یافته است و در داروخانه های چین ریشه این گیاه به قطر یك مدادو به طول ۵ – ۳ سانتی متر عرضه میشود كه دارای مزه تلخ است.

 

خواص – كاربرد Picride

از گونه Picris hieraacioides در هندو چین از برگهای ان كه شبیه برگ كاسنی است به عنوان تب بر استفاده میشود ( كروست و پتلو – فوكود} و از گونه Picris repens در چین از ریشه ان به عنوان تونیك وقابض و تب بر و محلل استفاده می شود . و در ساتان Kan در چین بخصوص در مورد كودكان مبتلا به بیماری ماراسكوس یعنی كودكانی كه در اثر اسهال ممتد یا ضعفهای دیگر بسیار ضعیف و شبیه اسكلت میشود تجویز می شود. در مورد معالجه اسهال خونی هم این دارو و درچین شهرت دارد. در استعمال خارجی این دارو را با مثانه غاز كوبیده و مخلوط كرده و روی انواع بواسیر و زخمهای سرطانی می اندازند.

 

منبع: موسسه اطلاع رسانی طعام  اسرار