سكسكه به معنی انقباضات تکراری و غیر ارادی عضلات دیافراگم و عضلات تنفسی بین دنده ای است. در حقیقت هق های پی در پی ای كه انسان را اذیت مینماید و در مواردی بیماری نام می گیرد. دیافراگم عضله اصلی تنفس است که در زیر ریه‌ها قرار گرفته است. این عمل فشرده شدن، هوا را به سرعت به درون ریه‌ها می‌کشد و دریچه واقع شده در بالای حنجره با صدا بسته می‌شود. این بسته شدن سبب ایجاد صدای سکسکه می‌شود. در ایجاد سكسكه دیافراگم (عضله بزرگ و نازكی كه قفسه سینه را از شكم جدا می كند( و عصب فرنیك ،عصبی كه دیافراگم را به مغز وصل می كند) نقش دارند.
سكسكه یك علامت است، نه یك بیماری، و همچنان به عنوان یكی از اسرار پزشكی باقی مانده است و تا به حال، نقش و عملكرد مفیدی برای آن شناخته نشده است. به طور كلی مردان به مراتب بیشتر از زنان دچار سكسكه می شوند، البته همه ممكن است دچار سكسكه شوند، حتی جنینی كه در رحم مادر است. اما عملاً هر فردی از نوزاد گرفته تا افراد بزرگسال، آن را تجربه می كنند.
در اغلب اوقات سكسكه یك مشكل خوش خیم و گذرا است. در صورتی که، همین عارضه ساده، در صورتی كه بیش از حد ادامه پیدا كند، می تواند آزار دهنده و ناتوان كننده باشد. گفته شد که انسداد غیر ارادی گلو(دهانه حنجره) باعث تولید صدای سکسکه می‌شود، این صدا در زمان عمل دم ایجاد می‌شود.
سکسکه به طور ناگهانی آغاز شده و معمولاً تنها چند دقیقه طول می‌کشد البته گاهي تا يک ماه ادامه يابد. شما ممکن است هر جایی به سکسکه مبتلا شوید و بین 4 تا 60 بار در دقیقه سکسکه کنید. سکسکه معمولاً خود به خود برطرف می‌شود. به نظر نمی رسد که سکسکه هیچ تاثیر سودمندی داشته باشد سکسکه یک اثر واکنشی است، به این معنا که شما هیچ کنترلی بر روی آن ندارید، و بروز آن در بعد از ظهرها شایعتر است. اگر سکسکه بیش از ۴۸ ساعت طول بکشد، سکسکه مداوم محسوب می شود و نیاز به بررسی بیشتر دارد تا عامل ایجادکننده آن یافت گردد.
انواع سکسکه
همه ما مي‌دانيم سكسكه‌اي كه بيش از اندازه طولاني شود يا با شدت زياد و دردناك باشد، طبيعي نيست و انتظار براي برطرف شدن آن نمي‌تواند كار سادهاي باشد. تعريف اين كه چه سكسكه‌اي طبيعي و چه سكسكه‌اي غيرطبيعي است، كار سادهاي نيست. در هر صورت متخصصان بر پايه زمان سكسكه آن را به 3 دسته تقسيم‌بندي كرده‌اند.
1. يك دوره سكسكه به صورت سكسكه گهگاه به مدت 48 ساعت تعريف مي‌شود.
2. دسته دوم كه سكسكه مداوم نام دارد، عبارت است از سكسكه‌‌هايي كه بيش از 48 ساعت طول مي‌كشند، اما در كمتر از يك ماه بهبود مي‌يابند.
3. دسته سوم يا سكسكه مهارنشدني براي مدت 2 ماه يا بيشتر ادامه پيدا مي‌كند.
افراد به دو شکل کوتاه مدت و دراز مدت، دچار این عارضه می شوند. هر چند که سکسکه، یک بیماری به حساب نمی آید، اما سکسکه های بلند مدت، اغلب آزاردهنده بوده و فرد را مستاصل می نمایند.
معمولاً سکسکه‌های کوتاه مدت به دنبال اتساع معده و یا مصرف الکل ایجاد می‌شود و به صورت خودبه‌خود یا با استفاده از درمانهای محلی بهبود می‌یابد و نیاز به توجه پزشکی ندارند.
بر خلاف سکسکه‌های کوتاه مدت، سکسکه‌های بلند مدت نادرتر هستند اما باعث ازکارافتادگی، ایجاد افسردگی، سینه‌پهلو، کاهش وزن و اختلال خواب در بیمار می‌شود.
علل ایجاد سكسكه
علل ایجاد سكسكه تحریك اعصابی است كه عضلات تنفسی، خصوصاً دیافراگم را تحریك می كنند. در شیرخواران سکسکه به خاطر ورود هوا به معده کودک در هنگام شیرخوردن به وجود می آید. انبساط ناگهانی معده به خاطر حجم زیاد هوا موجب انقباض دیافراگم می شود و سکسکه را در پی دارد. این حالت در نوزادان احتمالا به خاطر این است که پرده دیافراگم هنوز بطور کامل رشد نکرده است اما خودبخود و عموماً در دوماهگی کاهش می یابد.
علت سكسكه كوتاه مدت معمولاً ناشناخته است، اما در صورتی كه سكسكه طولانی مدت باشد یا به شكل مكرر رخ دهد، امكان دارد به علت موارد زیر ایجاد شده باشد:
خوردن یا آشامیدن غذا یا نوشیدنی داغ یا مواد تحریك كننده
بیماری پرده جنب (پرده ای كه روی ریه را می پوشاند)
ذات الریه
اورمی (جمع شدن مواد زاید سمی در اثر نارسایی كلیه)
الكلی بودن
مصرف برخی از داروها
اختلالات معده و مری و روده یا لوزالمعده
حاملگی
تحریك مثانه
هپاتیت
سابقه عمل جراحی (خصوصاً جراحی روی شكم)
علل عاطفی
پُر بودن معده
خنده شدید یا احساسات قوی
تغییر در دمای محیط
انفارکتوس میوکارد
تومور مغزی
نارسایی کلیه
سرطان پروستات
جراحی بر روی شکم و …
در ضایعات مغزی، ضربه و تومورهای مغزی یا به دنبال بی هوشی ها نیز امكان بروز سكسكه وجود دارد. سكسكه با این علت، عموماً خود به خود بهبود می یابد.
غالباً در افراد مضطرب و دارای استرس بالا و یا متعاقب خبر خوشایند و غم انگیز تظاهر می كند و در برخی مواقع مصرف دارو و سموم نیز علت آن است.
معده خیلی پُر می تواند باعث حمله های سكسكه شود كه به شكل غیرارادی بروز می كند و در شرایط زیر پیش می آید:
خوردن بیش از حد و سریع غذا
به درون كشیدن هوای بیش از اندازه به داخل ریه ها
تغییر ناگهانی در دمای معده، مثل نوشیدن مایعات سرد بلافاصله بعد از خوردن یك نوشیدنی داغ.
غالباً سكسكه، بیشتر از 48 ساعت طول نمی كشد، ولی در شکل مُداوم آن، فرد بیش از دو روز و كمتر از یک ماه سکسکه می کند و در مواردی که بیش از این مدت طول بکشد یا در صورتی كه با بیماری های دیگری مثل مشكلات قلبی- ریوی همراه باشد، فرد به مراجعه به بیمارستان نیاز دارد.
عواملی می توانند خطر سکسکه را افزایش دهند، این عوامل عبارتند از:
وجود یک بیماری که سطح سلامت فرد را پایین آورده باشد.
سابقه عمل جراحی اخیر
مصرف داروها، خصوصاً آنهایی که معده را آزرده می‌سازند.
پر بودن معده
خنده شدید یا احساسات قوی
تغییر در دمای محیط
مصرف الکل علل
علت زمینه ای سکسکه در مواقع بسیار نادری می‌تواند ناشی از یک بیماری جدی باشد، مانند:
تحریک دیافراگم در اثر عفونت، گسترش سرطان به اعضاء دیگر یا فتق هیاتوس (هنگامی که بخشی از شکم به طرف دیافراگم رانده می‌شود)
تحریک عصب فرنیک (عصب کنترل کننده دیافراگم) در اثر سرطان یا جراحی سینه
عفونت یا تومور مغزی
نارسایی شدید کبدی
فعالیت بیش از حد غده تیروئید
پنومونی (التهاب ریه ها)
عفونت های عمومی شدید مانند مالاریا
بیماری های سیستم اعصاب مرکزی مانند مولتیپل اسکلروزیس (یا ام اس)
سکسکه ناشی از مصرف بی هوش کننده‌ها به عنوان مثال در طی جراحی شکمی یا پس از آن
مشکلات مربوط به متابولیسم بدن مانند هایپرگلایسمی (بالا بودن قند خون)
عوارض جانبی برخی داروها به عنوان مثال بنزودیازپین‌ها که آرام بخش و خواب آور هستند.
ضربه مغزی و یا بیماری بخش‌های خاصی از مغز
بيماريهاي عصبي و رواني نيز مي تواند شروع کننده سکسکه باشد. از آن جمله استرس و بيماريهاي شخصيتي است.
علت ايجاد کننده سکسکه بيماريهاي جسمي نيز مي تواند باشد که از جمله مي توان به بيماريهاي دستگاه مغز و اعصاب مثل صدمات، عفونتها و ضايعات مغزي اشاره کرد.
از علل مهم سکسکه تحريک اعصاب محيطي مغزي نيز می باشد. همچنين مي توان وجود جسم خارجي در گوش يا عفونت گلو، گواتر، زخمهاي معده، عفونتهاي داخل شکم، عفونتهاي ريوي که محرک سکسکه هستند را ذکر کرد. سکته هاي قلبي نيز گاهي عامل سکسکه هستند.
مصرف بعضي از داروها نیز بخصوص داروهاي مصرفي در بيماريهاي عصبي رواني می تواند از علل سکسکه باشد.
هیجان یا استرس های ناگهانی و قهقهه های طولانی نیز یکی از دلایل بروز سکسکه است.
درمان سکسکه
روش های درمان سكسكه متنوع هستند و درمان های غیردارویی معمولاً بر روش های تحریك ناحیه حلق و بینی مبتنی هستند. روش‌های ذکر شده در پایین برای دوره‌های کوتاه‌مدت سکسکه هستند، یک یا تعداد بیشتری از روش‌های زیر را به کار بندید تا بهترین آنها برای شما معلوم شود. سکسکه طولانی‌مدت باید تحت بررسی پزشکی قرار گیرد.
سکسکه به طور معمول به درمان پزشکی نیاز ندارد و خود به خود برطرف می‌شود. البته درمانهای خانگی زیر می تواند کمک کننده باشند:
نفس خود را نگاه داشته و تا 10 بشمارید.
نوشیدن یک نوشیدنی گرم
حبس کردن نفس برای یک مدت کوتاه نفس
داخل یك كیسه كاغذی تنفس كنید (كیسه پلاستیكی به دلیل احتمال چسبندگی آن به بینی، خصوصاً در اطفال به هیچ عنوان توصیه نمی شود).
از کسی بخواهید که شما را غافل گیر کند تا از نظر ذهنی حواستان پرت شود.
انگشت شست خود را بین لب بالا و دندان ها قرار دهید و لب بالا را با انگشت سبابه خود، زیر سوراخ بینی سمت راست، فشار دهید.
یك لیوان آب را به سرعت بنوشید
یک باور قدیمی وجود دارد که نوشیدن هفت جرعه( قلپ) آب سكسكه را متوقف می كند. بد نیست این راه را نیز امتحان کنید.
یخ خرد شده یا نان خشك قورت دهید.
با ملایمت زبان خود را بكشید.
خاراندن كام با يك گوش پاك‌كن
شكر خشك بخورید (یك قاشق چای خوری).
به منظور پرت كردن حواس فرد، بازی، پول من را تو برداشتی؟ را انجام دهید.
ترساندن ناگهانی فرد مبتلا می تواند مؤثر باشد (به شرطی كه، فرد دچار مشكلات بعدی نشود)
گذاشتن یخ و لیمو روی زبان، یا خوردن یک تکه زنجبیل تازه
گذاشتن ژله انگور در زیر زبان
موادی كه بوی نافذی دارند را بو بکشید.
بالا کشیدن زانوها به درون سینه
نوشیدن جرعه جرعه آب سرد یا جویدن یخ
غرغره کردن دهان با آب یا محلول شستشوی دهان
در صورتی كه علت ایجاد سكسكه آئروفاژی (به درون کشیدن غیر عادی و بیش از اندازه ی هوا به داخل ریه ها( است، فرد باید از صحبت کردن در حین صرف غذا خودداری كند، غذا را به خوبی جویده و با استرس و اضطراب آن را صرف نكند.
مصرف حجم كم غذا و پرهیز از خوابیدن پس از غذا خوردن. این راه برای درمان سكسكه با علت ریفلاكس معده(REFLEX) ، موثر است.
نوشابه های گازدار، غذای پر چرب، مركبات، پیاز خام و حتی سیگار كشیدن، سبب تشدید رفلاكس معده می شود.
درمان دارویی سکسکه
معمولاً سكسكه به طور كلی حالت خوش خیم داشته و با درمان های خانگی برطرف می شود، و اگر در مواردی هم به طول بیانجامد یا درمان های معمولی جواب ندهد، با دخالت پزشك برطرف خواهد شد.
در صورتی که هیچ علت زمینه ای شناسایی نشود، پزشک می تواند برایتان دارو تجویز کند.
کلرپرومازین» که یک داروی ضدجنون ضداستفراغ است، آرام بخش ها مانند کلرپرومازین عضله دیافراگم را شل کرده و اعصاب اطراف آن را را غیر فعال می کند. تعدادی از متخصصین اعتقاد دارند که داروهای ضد تشنج ها مانند والپروئیک اسید و فنی توئین نیز می توانند به توقف فعالیت غیر ارادی دیافراگم کمک کنند اما مصرف داروهايي چون ضدافسردگي‌ها (مانند آمي‌تريپتيلين) و ضد صرع‌ها (مانند فني‌توئين) که در بالا گفته شد هنوز به طور علمي تاييد نشده است.
گفتیم که سردسته داروهای مؤثر در درمان سکسکه «کلروپرومازین» است ولی «لارگاکسیتل»، «هالوپریدول» به عنوان شل کننده عضلات استفاده می‌شود و داروی بکلوفن داروی بسیار موثر برای درمان سکسکه‌های شدید است و در صورتی که درمان دارویی بی اثر باشد متخصصان بی‌هوشی ،عصب فرنیک را بلوکه می‌کنند.
گاهی داروهای دیگری مانند «هالوپریدول» یا «متوکلوپرامید» نیز برای بیمار تجویز می‌شوند.
در حال حاضر درمانهای اتیولوژیک در دسترس نیستند ولی استفاده از گاباپنتین نیز مفید است. استفاده از متوکلوپرامید و کلرپرومازین می‌تواند مؤثر باشد. استفاده از باکلوفن نیز مجاز شناخته شده است.
برای درمان سكسكه داروهایی معرفی شده اند كه از بهترین داروهای مؤثر در درمان سكسكه “كلروپرومازین” است و هم به صورت آمپول و هم به شكل قرص وجود دارد؛ البته این دارو از انواع داروهای اعصاب است و به این دلیل که سكسكه یك رفلكس عصبی است تجویز می شود. توجه داشته باشید كه درمان های دارویی را هرگز بدون تجویز پزشك استفاده نكنید، زیرا عوارض جانبی دارد.
داروهايي چون كلرپرومازين، متو كلوپراميد و باكلوفن به طور علمي ثابت شده است که می تواند باعث كاهش سكسكه شوند، البته هنگام مصرف بايد همواره به عوارض جانبي اين داروها نيز توجه كرد.
داروهايي چون ميدازولام، ديگوكسين و بعضي از داروهاي شيمي درماني موجب بروز سكسكه مي‌شوند و قطع آنها سكسكه را برطرف مي‌كند.
روش‌هايي نیز بندرت روي سكسكه مهار نشدني موثر واقع شده‌اند، این روش ها عبارتند از:
هيپنوتيزم، طب سوزني و حتي جراحي.
از هيپنوتيزم و طب سوزني برای درمان سکسکه‌های مقاوم نام برده شده است که البته شواهد معتبری برای تایید این روش‌ها وجود ندارد.
در يكي از روشهاي جراحي كه بلوك عصب نام دارد، عصب فرنيك كه عصب‌دهي ديافراگم را به عهده دارد، بلوك مي‌شود. یعنی پيام عصبي به ديافراگم منتقل نمي‌شود و از انقباض آن جلوگيري مي‌گردد.
در يك روش ديگر به كمك جراحي كاشت ضربان‌ساز انجام مي‌شود تا ريتم انقباضات ديافراگم را تنظيم كند.
یکی دیگر از روش‌های درمان، جراحی عصب فرنیک است. این درمان معمولا به عنوان آخرین راه‌حل در درمان سکسکه‌های مزمن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شاید این سوال پیش بیاید که درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
ما به این سوال اینگونه پاسخ می گوییم که در صورتی که:
سکسکه بیش از 8 ساعت طول بکشد.
اگر احتمال می‌دهید که دارویی باعث سکسکه شما شده است.
تنها برای سکسکه مزمن درمان پزشکی لازم است. در برخی موارد، علت زمینه تشخیص داده و درمان می‌شود تا از بازگشت سکسکه پیشگیری شود.
روشهاي غيرداروئي زیر می توانند برای رفع سکسکه های کوتاه، معمولی و البته استرس زا، بسیار موثر و کاربردی باشند.
خوردن شکر و شرینی جات
خوردن مواد شیرین(شکر) می تواند با خراش دادن مری، منجر به تحریک اعصاب و ماهیچه ها شده و عمل انقباضی آنها را متوقف کند.
کشيدن زبان به جلو
غرغره کردن آب
سرکه
چشیدن مواد ترشی همانند سرکه و یا حتی آبلیمو نیز می تواند در قطع شدن ناگهانی سکسکه موثر باشد.
کره بادام زمینی
خوردن یک قاشق پر از کره بادام زمینی باعث می شود، همزمانی روند چشیدن، جویدن، تنفس و بلعیدن، وقفه ای در سکسکه ایجاد کند که می تواند آن را به طور کامل متوقف کند.
سس فلفل قرمز
چشیدن سس فلفل در بعضی موارد می تواند باعث رفع سکسکه شود. تندی فلفل، منجر به گیج کردن اعصاب در ناحیه گلو شده و توجه آنها را به درک طعم و مزه فلفل جلب می کند. و سکسکه فراموش می شود.
عسل
یک قاشق مرباخوری عسل را در مقداری آب گرم هم بزنید و آن را در انتهای زبان خود نگه دارید. این مایع شیرین، همانند سرکه، می تواند منجر به تحریک اعصاب و رفع سکسکه شود.
پودر شکلات یا کافی میکس
یک قاشق پودر شکلات یا کافی میکس را بخورید.
مصرف زیتون سبز
تنفس در یک پاکت کاغذی
این روش را قبلاً نیز معرفی کرده ایم به این صورت است که به آرامی در یک پاکت کاغذی تنفس کنید. سعی کنید نفس هایی عمیق بکشید. این مساله به تدریج باعث می شود که میزان دی اکسید کربن در پاکت و سپس خون شما افزایش یابد و بدین ترتیب دیافراگم برای دریافت اکسیژن بیشتر، انقباض عمیق تری انجام دهد. نهایتاً سکسکه در این نبرد عقب نشینی کرده و دست از سرتان بر می دارد.
بذر گیاه ِ شوید
می توانید برای توقف سکسکه مقداری بذر شوید را به آرامی بجوید. این روش قدیمی بسیار موثر است. رایحه بذر این گیاه با درگیر کردن اعصاب و عضلات ِ وابسته، در کار سکسکه وقفه می اندازد.
بوعلی سینا مصرف دم کرده بابونه را برای رفع سکسکه موثر می دانست.
مواردی که در بالا ذکر شد، همانطور که بیان شد روش هایی ساده و کاربردی برای رفع سکسکه های معمولی و کوتاه مدت هستند. البته موارد ذکر شده در زیر نیز می تواند اثر قابل توجهی داشته باشند.
برداشتن محتويات معده از طريق استفراغ يا تخليه مواد معدي با لوله
تحريک حلق با يک چوب حلقي معاينه و نيز بيني با يک لوله
شتشوي معده با آب سرد
ماساژ سينوس کاروتيد
فشار ملايم روي کره چشم
تشخیص
از طریق شنیدن شرح حال و معاینه فیزیکی همراه با تست‌ها تشخیصی مثل سونوگرافی شکم و سی‌تی‌اِسکَن قفسه سینه و مغز اغلب.
به دلیل اینکه زخم معده و دوازدهه، گاستریت و ریفلاکس مری پدیده‌های شایعی در بیماران دارای سکسکه مزمن هستند، بررسی‌های دستگاه گوارش فوقانی مثل آندوسکوپی، مانومتری و …توصیه می‌شود.
ممکن است نمونه‌های خونی و ادراری و درخواست انجام CT اسکن و MRI به منظور مشخص کردن علت سکسکه مزمن گرفته شود. استفاده از آزمايش خون جهت بررسي وضعيت الکتروليتها و عملکرد کليه و کبد است. و در صورت شک به ضايعات مغزي از سي تي اسکن و ام آر آي مي توان استفاده می شود.
پزشک ممکن است الکتروکاردیوگرام یا انجام آزمونهای عملکرد کبدی را بسته به علایم در فرد لازم بداند.
ممکن است پزشک برای تشخیص بخواهدکه فلوروسکوپی انجام شود. این روش یک نوع اشعه X زنده است که تصویر متحرک از دیافراگم فراهم می‌کند در حالی که اشعه X معمول تصویر بی حرکت نشان می‌دهد.
در عکسبرداري سينه مي توان عفونت يا ضايعات ريوي را تشخيص داد.
براي تشخيص بيماريهاي قلبي عامل ايجاد کننده سکسکه نوار قلب گرفته مي شود.
مي توان اندوسکوپي، فلورسکوپي نيز در صورت نياز استفاده کرد.
پیشگیری
پرهیز از پرخوری
آهسته غذا خوردن و عدم صحبت کردن در حین خوردن غذا
عدم نوشیدن مایعات بخصوص نوشیدنی های گازدار در بین غذا
مصرف وعده های غذایی در حجم کم و دفعات زیاد
عدم دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا
عدم مصرف زیاد ادویه های محرک بخصوص فلفل تند
کاهش استرس روانی
عدم مصرف نوشیدنی داغ بلافاصله بعد از نوشیدنی خیلی خنک
عوارض
از جمله عوارض سکسکه می توان به عوارض جانبی برخی داروها مثل بنزودیازپین‌ها که آرام بخش و خواب آور هستند، اشاره کرد.
و همچنین سکسکه مداوم عوارضی شامل تغيير در نظم ضربان قلب ( آريتمي ) و برگشت اسيد معده (ريفلاکس ) و اختلال در خواب مي باشد. و مي‌تواند موجب مشكلاتي چون اختلال در غذا خوردن، كاهش وزن، كم‌آبي بدن و كم‌خوابي شود.
منبع : هفت سیب