برای مراقبت از سلامت کودک لازم است تا والدین به ویژه مادران با بیماری هایی که بعضاً در کوکان ظاهر می شود آشنایی کافی را داشته باشند. در این مطلب یکی دیگر از بیماری های کودکان را به شما معرفی می کنیم. بیماری اوریون که ابتدا بروی غدد بناگوشی تاثیر می گذارد و به همین دلیل در قدیم به آن بیماری گوشک نیزمی‌گفتند، یک بیماری عفونی، حاد و مسری است که به طور معمول باعث متورم شدنِ همراه با دردِغددبزاقی واقع‌بین‌فک و گوش(غدد پاروتید)میشود.
در قسمت پائين وجلوي گوشها يکي ازسه زوج غددبزاقي قراردارند، که ابتلابه اين بيماري باعث تورم يکي ازهردوغده بناگوشي می شود. همچنین ممکن است روی سایر اعضا مانندتخمدان،بیضه،پستان،پانکراس(لوزالمعده) و مغز هم گاهی تاثیر بگذارد. اکثر اوقات این بیماری به صورت بیماری خفیف درکودکان بروزمی‌کند،که مدت زمان زیادی طول نمی کشد و خودبه خود بعداز گذشت چندروزخوب میشود.همانطور که گفته شد اوریون،غددبزاقی گونه راتحت تاثیر قرار می دهد و خط فک و قسمت زیر گوش را متورم و دردناک میسازد. ممکن است این تورم فقط دریک سمت یا در هردو سمت صورت،خود را نمایان کند. در برخی موارد متورم شدن یک سمت صورت ممکن است چند روز قبل از تورم سمت دیگر اتفاق افتد. عفونتهای دیگری نیز همچون پاراآنفلونزا یا ویروسهای باکتریایی ممکن است حالتی مانند بیماری اوریون را بوجود آورند.ویروسی که دربزاق بیماران یافت میشود را می توان علت این بیماری دانست. مدت زمانی که این ویروس در بزاق وجود دارد تقریبا یک دوره شش روزه قبل از متورم شدن غدد بزاقی تا اتمام تورم این غدد است. شیوع این بیماری به طور معمول درفصل زمستان واوایل بهار است.بروز این بیماری‌درهرسنی‌می‌تواند باشد ولی‌کودکان بین ۱۲-۲ سال بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. در خصوص بزرگسالان نیز احتمال ابتلا به این بیماری حدود ۱۰% است.
علائم بیماری اوریون
علائم اوریون به طور معمول دو تا سه هفته بعد از ورود ویروس و عفونت به بدن آغاز می شود، که در یک سوم افراد این عفونت بدون علامت می باشد. نخستین و شایع ترین علائم این بیماری را می توان تب، سردرد،گوش درد،گلودرد،بی‌اشتهایی و کوفتگی برشمرد. این بیماری معمولا با یک بد حالی عمومی، یک یادوروز قبل ازشروع علائم عمده آغاز می شود. سپس تورم غددبزاقی درناحیه بناگوش وزیرفک شروع میشود، که مدت این تورم معمولا یک دوره ۱۰ روزه خواهد بود.
یکی از شایع ترین علائم بیماری اوریون درد در هنگام جویدن و بلعیدن است. با متورم شدن غددبزاقی،در هنگام بلعیدن، درد شدیدی احساس می شود که احتمال داردبه دلیل اینکه ترشح بزاق ازغددبزاقی متوقف می شود،دهان خشک شود.این علامت ممکن است با بروز تب نیز همراه باشد.همچنین با متورم شدن غددبزاقی‌واقع‌بین‌فک وگوش( یا همان غدد پاروتید) دمای بدن تا 103 درجه فارنهایت افزایش می یابد، که با ملتهب و متورم شدن غددپاروتید، این غدددر هنگام لمس‌سفت‌می شود و همراه با تشدیددرد در هنگام‌جویدن میباشند.
به ندرت در برخی موارد متورم شدن بیضه‌هایا تخمدان نیز مشاهده میشود،علیرغم این علائم،اوریون بیماری خیلی خطرناکی نیست.بااین وجوداگردر زمان بیماری و یا قبل وبعدازتورم غددبزاقی، گردن بیمار دچار سفتی و درد شود و همچنین علائمی مانند كاهش شنوايي،تهوع واستفراغ در وی مشاهده شود،این نشانه ها می تواند علائم بروز مننژیت ناشی از اوریون باشدکه ممکن است خطراتی را به دنبال داشته باشد و باید سریعا پزشک مربوطه را مطلع ساخت. اما اگر دمای بدن بیمار بسیار بالا رفت و دچار تب شدیدی شد یا تشنج شدید ناشی از تب در وی بروز کرد که مدت آن طولانی شد، و یا اگر رنگ وی به کبودی رفت و دچار مشکل تنفسی شد و زیر جناغ سینه اش شروع به سوزش کرد، باید فورا به اورژانس اطلاع داد.
بیماری اوریون علاوه بر اینکه باعث متورم شدن یک یا هر دو طرف صورت می شود، در برخی موارد این ویروس ممکن است سبب متورم شدن پانکراس( پانكراتيت)وياتورم والتهاب بيضة(اوركيت) شود. حدود یک چهارم بیماران مذکر بالغی که به این بیماری مبتلا شده انددچاراوركيت ميشوند، و اگر هردو بیضه گرفتار شوند در موارد بسیار نادری احتمال دارد که به عقیم شدن شخص بیمار منجر شود.یکی دیگر از علائم اختصاصی این بیماری، متورم وقرمزشدن محل خروج مجاري غددِ بزاقيِ بناگوشي است، که در دو طرف در داخل دهان، در کنار دندان های آسیاب دوم، در گونه ها بازمي‌شوند.
راه های تشخیص بیــــماری اوریون:
تشخیص اوریون براساس شرح حال، برقراری تماس با موارد مبتلا ودوره انکوباسیون می باشد.با بالارفتن آمیلازسرم، تشخیص پاروتیدیت تأیید میشود. همچنین با آزمایش‌های‌خون این تشخیص را تأییدمی کنند.
تشخیص اختصاصی این بیماری در حال حاضر در بیمارانی که پاروتیدیت آنها بیش از ۲ روز به طول بینجامد، در موارد ناشناخته، با بهره گیری از تست های ویرولوژیک و سرولوژیک صورت می گیرد. درفازحاد بیماری، ویروس درترشحات تنفسی فوقانی و یا ادرار مشاهده می شود. یکی از تست های تشخیصی، افزایش بارزآنتی بادیIgGاست،ولی احتمال این هست که باویروس پاراآنفلوانزا تداخل داشته باشد. همچنین تستهای پوستی دربیماری اوریون اختصاصی نیستند و حساسیت نیز ندارند و نباید به کار گرفته شوند.
عوارض بیماری اوریون:
عوارضی که بیماری اوریون در پی دارد بالقوه خطرناک و بسیار نادر هستند ، اما این ویروس می تواند علاوه بر غدد بزاقی، روی دیگر قسمت های بدن نیز اثر بگذارد.شایع ترین عارضه اوریون در کوکان مننژيت میباشد که سبب بروز علائمی همچون سردرد، سفتی گردن، تب شدید و استفراغ می شود، که خوشبختانه این علائم،به محض گرفتن مايع نخاع کاهش پیدا می کند. مننژیت معمولاخوش‌خيم بوده وبدون هيچ عارضه ماندگاري بهبود مي‌يابد.
اورکیت نامی دیگرازعارضه های این بیماری (البته برای بیماران مذکر) می باشدکه همان التهاب دردناک بیضه هاست و ترس و واهمه اکثر افراد ازاین عارضه می باشد. اگرچه این عارضه (اورکیت) نادراست، اما میتواندسبب عقیمی دربزرگسالی شود. ملتهب شدن بیضه ها دراثرعفونت با ویروس اوریون درهرسنی ممکن است اتفاق افتد،امابه طورمعمول درپسرهای زیر 10 سال بیشتردیده می شود. همچنین این ویروس دردختران نیزمی تواند بعد از سنین بلوغ ،باعث التهاب درتخمدانها شود،اماسبب نازایی نخواهد شد.
از دیگر عوارض اوریون که نادر هم می باشد التهاب مغزی است، علائم مغزی ممکن است مشکلات عصبی را بوجود آورد؛ اگرچه مشکل جدی است اما به ندرت اتفاق می افتد. التهاب پانکراس ( لوزالمعده) نیز دیگر عارضه اوریون است، که علائم آن شامل تهوع واستفراغ و درد درقسمت بالای شکم می باشد.
اگر مادر آبستنی در ۳ ماه اول بارداری مبتلا به ویروس اوریون شود، خطر از بین رفتن جنین افزایش می یابد.
كري عصبي هم يكي ازعارضه های مهم اوريون مي‌باشد.به اين شکل که اوريون با اثر گذاشتن بروی حلزون گوش می تواند شديدترين کاهش شنوايي رابویژه کاهش شنوايي يک طرفه برای کودکان را بوجود آورد.
راه های سرایت بیماری اوریون:
شیوع بیماری اوریون در کودکان، با ورود واكسن MMR به برنامه واكسيناسيون كشوري ايران، بسیار کاهش یافت، اما باز هم احتمال دیده شدن این بیماری وجود دارد، مخصوصا اگر کودک، واكسن سرخك،سرخجه و اوريون را نزده باشد. درمواردی حتي اگرواكسن MMR را نيز زده باشد باز هم ممکن است به اين ويروس مبتلا شود،زيرا واكسن 100% ازمبتلاشدن به اوريون جلوگيري نميكند! بخصوص اگراین بيماري باويروسي كه توان بيماريزايي بالایي دارد شیوع پیدا کند.
ویروس اوریون در صورت تماس مستقیم با ترشحات بزاقي، سرفه یا عطسه يا به طورغيرمستقيم از راه ظروف آلوده به بزاق فرد بیمار،به فرد دیگر منتقل می شود. سرایت این ویروس از ۴۸ ساعت قبل ازبروزعلائم بالینی تا ۶ روزبعد از آن ادامه دارد. این ویروس به طور میانگین ۱۸ روزنهفته می ماند. به همین علت توصیه می شود که شخص مبتلا، در طی بیماری در خانه مانده و به مدت 9 روز ظروف خود را از دیگران جداسازی کند.کودکان تاتمام نشدن دوره‌کامل‌بیماری (حدود ۹ روزپس‌ازشروع درد) باید در خانه بمانند و مدرسه نروند.
اگرکودکی واکسینه نشده باشدوتماس بافردبیماريا اشياي آلوده به ويروس داشته باشد، قطعا به این بیماری مبتلا می شود.بعنوان مثال اگر کودکی که مبتلا به اوریون است مستقیم به سمت صورت کودک دیگری سرفه کند، ویروس وارد بدن آن کودک خواهد شد.
عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش میدهند عبارتند از:
– زندگی‌کردن در مکانهای پر جمعیت و شرایط پرازدحام.
– مسری بودن و همه‌گیری اوریون در جمعیت‌هایی که‌واکسینه نیستند.
– عدم انجام واکسیناسیون.
در صورتیکه شخصی یکبار مبتلا به اوریون شده باشد، به احتمال بسیار قوی دیگر نسبت به ویروس این بیماری بیمه شده و به آن مبتلا نمی شود.
پیشگیــــری و کنترل بیماری:
واکسیناسیون بهترین راه برای پیشگیری ازاوریون است، واکسن MMRدرخانه های بهداشت و پایگاههای بهداشتی بصورت رایگان تزریق میشود. امروزه این واکسن يكى درسنين 6-4 سالگی وديگرى درسن 15-12 سالگی به صورت زيرپوستی تزريق مى شودو کودک مصونيت كامل در برابر این بیماری را دارا می شود. يكبارابتلا به اوريون و واکسینه شدن باعث مى شود كه فرد ديگرمبتلابه اوريون نشود. ( اگرچه ممكن است براي عدم ابتلا به اين بيماري تضميني وجود نداشته باشد! )
تجویز واکسن اوریون ( واكسنMMR )اغلب همراه با سرخک وسرخجه بوده، که تاثیر بسزایی دارد و خطر آن کمترازهریک به تنهایی می باشد. این واكسن حاوی سه ويروس ضعيف شده‌ي سرخك، سرخجه و اوريون می باشد که با تزریق این واکسن به طور چشم گیری شیوع این بیماری کاهش یافته است. به نظرمي‌رسدکه باتزريق روتين واكسنMMR در ایران، اين سه بيماري ويروسي و مخصوصا بيماري اوریون قابل کنترل بوده و سرایت آن به افراد، به خصوص در افراد بالغ بسیار محدود شده است. تزريق اين واكسن به شکل زيرپوستي می باشد و ممکن است گاها سبب اندکی تورم و سفتیِ گذرا در محل تزریق واکسن شود.
برای اولین بار این واکسن در سال 1967 میلادی ساخته شد و برای انسان استفاده شد،و سازمان جهاني بهداشت (WHO) این واکسن را در سال 1998 ميلادي جزو واكسيناسيون روتينِ 81 كشورجهان قرارداد. در ایران نیز این واکسن درسال 1382 وارد برنامه واكسيناسيون كشوري شد.
شرایط نگهداری این واکسن بگونه ایست که باید همواره دور از نور و دردماي 2 تا 6 درجه دريخچال قرار گیرد و حداکثر باید تا 6 ساعت بعد از اضافه شدن آب مقطر به آن مصرف شود، اگر در این مدت استفاده نشد دیگر قابل استفاده نمی باشد و باید آن را دور ریخت.به همين علت است که تجويزاين واكسن درروزهاي مشخصی باجمع‌آوري درآنروز،درمراكزبهداشتي انجام مي‌گیرد.
عوارض احتمالی که اين واكسن شاید داشته باشد عبارتنداز:
متورم شدن غدد بزاقي،تب وتشنج،تشنج بدون تب ومننژيت؛
كه این علائم به طورمعمول حداكثرتا یک ماه پس از تزریق واکسن می توانند بروز پیدا کنند و نهایتا مشکل خاصی هم برای بیمار به دنبال ندارند. به طور کلی در هر یک میلیون تزریق احتمال یک واکنش آلرژیک شدید، 1 نفر است!
اخیرا بعضی از گزارشات و تحقیقات جدید، در مورد ارتباط واکسن MMRو اوتیسم مطالب نگران کننده ای ارائه داده اند.بااین وجود انستیتو پزشکی و مرکزکنترل وپیشگیری بیماریهای ( CDC) وگزارشات معتبردانشگاه اطفال آمریکا،بر این باورندکه هیچ توجیه علمی خاصی بین این دو وجودندارد.
افرادی که نیاز به تزریق واکسن ندارند:
این افراد عبارتند از:
– شخصی که یک تست خونی داده باشد که نشان دهنده ی ایمنی او نسبت به سرخک،سرخجه و اوریون باشد.
– در خصوص آقایان، شخصی که تولد او قبل از سال 1336 باشد.
– در خصوص بانوان، شخصی که متولد قبل از سال 1336 باشد و قصد بارداری نداشته باشد.
چنانچه شخصی شرایط بالا را ندارد و یا شامل موارد زیر باشد باید حتما واکسینه شود:
– تحصیل دردانشگاه ها و مراکز تحصیلی.
– افرادی که قصد سفر به خارج از کشور را دارند.
همچنین واکسن در موارد زیر نیز توصیه نمی شود:
– بانوی آبستن یا کسیکه در طی 1 ماه آینده قصد بارداری را دارد.
– افرادی که دارای یک واکنش آلرژیک تهدیدکننده ی حیات نسبت به ژلاتین یاآنتی بیوتیک نئومایسین هستند.
– اشخاصی که مبتلا به یکی از بیماری های اختلال خونی، سرطان و یا بیماری تضعیف کننده سیستم ایمنی می باشند.
درکل برای ایمنی بیشتر وهمچنین جهت پيشگيري از همه گيري این بیماری،بهتراست که درهنگام ثبت نام و ورودكودكان به دبستان ومهدكودكها، والدین مدرك واكسيناسيون كامل كودك خود را ارائه دهند.
درمــــــان اوریون:
به دلیل اینکه تا قبل از نمایان شدن علائم، معمولا سرایت بیماری به افراد دیگر اتفاق افتاده است، دیگر نیازی به جدا کردن فرد بیمار از دیگر افراد خانواده نیست. ابتدا باید تشخیص داد که بین کمپرس گرم یا سرد کدام علائم بیمار را کاهش میدهد و با توجه به آن، کمپرس انتخابی را به طور متناوب بروی غدد متورمِ پاروتید یا بیضه قرار داد. برای کمپرس می توان از یک حوله گرم یا کیف یخ استفاده کرد.در این بیماری باید مرتب درجه حرارت بدن کنترل شود و اگر تب بیمار بالا بود می توان بااستفاده از یک اسفنج مرطوب،تب را پایین آورد. بهتر است تازمانیکه تب به طور کامل قطع نشده است ،بیماربخصوص بیماران بالغ تا جایی که امکان دارداستراحت کنند.
داروها:
پس از بروز اوریون، این بیماری سیرطبیعی خود را طی‌می کند. تا به امروز داروی اثر گذار خاصی جهت جلوگیری از تکثیر یا نابود کردن ویروس این بیماری تولید نشده است.داروهای ضددردی که استفاده می شوند بایدمتناسب با سن بیمار باشند تاحالت کوفتگی وبیقراری بیمارکاهش یابد. برای دردهای کم وخفیف، می توان از داروهای بدون‌نسخه ای مانند استامینوفن استفاده کرد. ولی ازمصرف آسپیرین جدا باید‌خودداری‌شود! در شرایطی که بیماری شدیدتر باشد و باعث درگیر شدن بیضه ها شود، ممکن است مسکن های قوی تر و داروهای کورتونی تجویزشود.
در بعضی موارد نیز برخی افراد داروهای گیاهی برای درمان بیماری ها استفاده می کنند، بعنوان مثال برای بیماری اوریون می توان مخلوط آب شاتوت تازه و تاج ریزی را روی گلوی بیمار مالید و بیمار آن را غرغره کند.
فعالیت:
از آنجایی که نیاز به استراحت مطلق در بستر، در این بیماری ضروری نیست و همچنین هیچ دخالتی در کاهش دادن عوارض این بیماری ندارد، فرد بیمار می تواند با توجه به حال عمومی خویش، کارها و فعالیت های طبیعی خود را انجام دهد. ( اما به طور کلی در تمام بیماری ها حتی هر چند خفیف استراحت کردن، بهبود بیماری را تسریع می بخشد.)
نکته ی بسیارحائزاهمیت این است که فردیکه به اورکیت دچارشده است باید حتما از انجام فعالیتهای فیزیکی خودداری کند،تا احتمال عقیم شدن دراین افرادکاهش پیداکند.
دوره ی سرایت این بیماری هنگامیکه تورم غدد درگیر به پایان برسد، تمام می شود.
رژیم غذایی:
درمان این بیماری به رژیم غذایی‌خاصی احتیاج ندارد. اما در در دوران بیماری، افزایش نوشیدن مایعاتی همچون چای، شیر و آب، حداقل به مقدار ۸-۶ لیوان در روز به تسریع بهبود بیماری کمک می کند.همچنین به دلیل اینکه گلوی شخص بیمار دردناک می باشد، مصرف سوپ و ماست و غذاهای نرم که بلعیدن آنها نیز آسانتر است، توصیه می شود. البته باید توجه داشت که از مصرف مایعات ترش مزه ای مانندآب پرتقال یا آبلیمو جدا خودداری کرد، چون این مایعات باعث تحریک بزاق بیمار و تشدید بیماری می شوند.
چند توصیه در زمان مراقبت از بیمار:
– توصیه می شود که والدین مانع رفتن كودكِ مبتلای خود به جمع شوند و صبر کنند تا فرزندشان بهبود کامل یابد. به طور معمول زمانی که غددبزاقى کاملا بهبود یافتند و دیگر اثری از تورم ودرد در آنها نبود، حال کودک خوب شده و می تواند به مدرسه برود.
– اگر علائمی مانند استفراغ، تبشديد، دردبيضه ها و سفتى ودردناك شدن گردن در بیمار مشاهده شد، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه شود.
در نهایت اینکه اوريون بيمارى خفيفى می باشدكه اگرتحت نظرپزشك متخصص درمان انجام شود، بیمار به سرعت بهبود خواهد یافت، پس دیگر جای نگرانی نیست.
منبع : هفت سیب