سال هایی كه كودك در مدرسه ابتدایی می گذارند، از نظر تغذیه دوره قابل توجهی است، زیرا هنوز كودك در مرحله رشد قرار دارد، تغییرات رشد قدی كودك در این سنین تقریباً ثابت و به طور متوسط سالانه حدود ۶ سانتی متر است و میزان افزایش وزن او حدود ۵/۳ كیلوگرم در سال است.
مهم ترین اختلالات ناشی از كمبودهای تغذیه ای كودكان در این دوره، كم خونی ناشی از فقر آهن و گواتر است. كم خونی ناشی از فقر آهن در كودكان، با تغییرات رفتاری و كاهش قدرت یادگیری همراه است. كودكان كم خون، بی تفاوت، خسته و تنبل هستند و در امور تحصیلی نسبت به كودكان سالم موفقیت كمتری كسب می كنند و پس از درمان فعال تر و موفق تر می شوند. كودكانی كه كمبود ید دارند، مبتلا به گواتر می شوند. این كودكان در یادگیری دروس مشكل دارند و در نهایت دچار افت تحصیلی می شوند، از این رو توجه به تغذیه كودكان در سنین دبستان، به منظور حفظ و ارتقای سلامت، تأمین مواد مغذی برای رشد، تأمین انرژی مورد نیاز برای انجام فعالیت های جسمی و فكری، كمك به حفظ مقاومت در برابر عفونت ها، ذخیره سازی مواد غذایی لازم در جهت آمادگی برای رشد سریع در دوران بلوغ، افزایش میزان یادگیری و بهبود وضعیت تحصیلی آنان ضروری است.
یكی از مشكلات تغذیه ای موجود در كشور سوءتغذیه ناشی از كمی دریافت پروتئین و انرژی (PEM)، كمبود ید، كمبود آهن و كم خونی ناشی از آن می باشد. سایر كمبودها شامل كمبود ویتامین های گروه B مثل ویتامین B۲ و كمبود ویتامین B۱ و كمبود ویتامینD نیز در كودكان گزارش شده است. بعضی از این كمبودها به دلیل فقر مواد مغذی در غذاهای منطقه، همه گروه های سنی را درگیر می كند ولی كودكان به دلیل افزایش نیاز در دوران رشد بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند. افزایش نیاز در این دوران قابل توجه است و خصوصاُ كودكان در جهش های رشد نیاز بیشتری به مواد مغذی و زیر مغذیها مانند ید و آهن دارند.
گروههای غذایی
یكی از بهترین راه ها برای اطمینان از تأمین نیازهای تغذیه ای استفاده از چهار گروه اصلی غذایی است. توصیه می شود در برنامه غذایی روزانه از این پنج گروه استفاده شود. گروه های اصلی غذایی عبارت است از: گروه نان و غلات، گروه میوه ها و سبزی ها، گروه گوشت و تخم مرغ، حبوبات و مغزها، گروه شیر و لبنیات، گروه چربی ها.
۱. گروه نان و غلات: مواد غذایی مثل انواع نان، ماكارونی، گندم، جو و ذرت در این گروه قرار می گیرند. مواد غذایی این گروه بیشتر نقش تأمین انرژی بدن را به عهده دارند. علاوه بر آن حاوی ویتامین های گروه B و پروتئین نیز هستند.
كودكان نباید نان سفید یعنی نانی كه آرد تصفیه شده دارد مصرف كنند. چون املاح معدنی و خصوصاً منیزیم با تصفیه آرد از بین می روند. همچنین از نانی كه با جوش شیرین تهیه می شود نباید استفاده شود، چون نانی كه با جوش شیرین تهیه می شود دارای ماده ای به نام اسید فیتیك است كه مانع جذب آهن و سایر املاح دو ظرفیتی مثل روی و كلسیم می شود در نتیجه، كمبود آهن و كم خونی ناشی از آن، كمبود روی و كمبود كلسیم ایجاد می شود.
۲. گروه گوشت و تخم مرغ، حبوبات: انواع گوشت های قرمز و سفید و تخم مرغ و حبوبات در این گروه قرار دارند. مواد غذایی كه در این گروه قرار دارند، نقش مهمی در تأمین پروتئین بدن دارند. مواد غذایی این گروه علاوه بر پروتئین، آهن، روی و B۱۲ هم دارند. لذا مصرف غذاهای گوشتی تخم مرغ و حبوباتی نظیر عدس می تواند كفایت پروتئینی مطلوبی را به ارمغان بیاورد.
۳. گروه شیر و لبنیات: این گروه مهمترین منبع تأمین كلسیم مورد نیاز بدن به شمار می روند. كلسیم در تشكیل استخوان و دندان و استحكام آنها نقش ضروری دارد. مواد غذایی این گروه علاوه بر كلسیم و فسفر دارای پروتئین و انواع ویتامین های گروه A،D و B نیز هستند. شیر و فراورده های آن نیز در این گروه قرار دارند كه به هیچ وجه مصرف لبنیات بدون چربی یا كم چربی در این سنین توصیه نمی شود.
۴. گروه میوه و سبزی ها: انواع میوه و سبزی در این گروه جای می گیرند. میوه ها و سبزی ها دارای مقدار قابل توجهی فیبر، ویتامین و مواد معدنی هستند و برای مقاومت بدن در برابر بیماری ها، ترمیم یا بهبود زخم ها و سلامت پوست بدن ضروری می باشند.
۵. گروه چربی ها: بدن برای حفظ سلامتی و رشد بافتها نیاز به اسیدهای چرب گوناگون دارد كه انواعی از آنها قابل ساخته شدن در محیط داخلی بدن نیستند و باید همراه با منابع مواد غذایی به بدن برسند.
همچنین ویتامین های محلول در چربی مثل ویتامین های A،D،E در منابع غذایی حاوی چربی ها وجود دارند.
بنابراین لزوم استفاده از منابع مفید اسیدهای چرب به خصوص در سنین رشد واجب به نظر می رسد.
از این رو اكیدا توصیه می شود تا در برنامه غذایی دانش آموزان از روغن های مایع گیاهی (روغن سویا، روغن زیتون، روغن آفتابگردان، كلزا و …) استفاده شود. همچنین دانه های گیاهی چرب نظیر پسته، گردو، فندق و … در تامین اسیدهای چرب مورد نیاز برای بدن بسیار كارآمدند.
اهمیت وعده های غذایی
صبحانه: مطالعات چند دهه اخیر نشان داده است كه تغذیه صحیح در قدرت یادگیری كودكان مؤثر است و نخوردن صبحانه می تواند اثرات منفی بر یادگیری آنها داشته باشد.
میان وعده ها: كودكان سنین مدرسه علاوه بر سه وعده غذای اصلی به میان وعده نیاز دارند. دانش آموزان در سنین مدرسه باید از میان وعده های غذایی بیشتر استفاده كنند و باید بین صبح تا ظهر و ظهر تا شب میان وعده مصرف كنند.
واقعیت این است كه به رغم گسترش وسایل ارتباط جمعی و افزایش روند آگاهی های عمومی در سطوح مختلف و نیز ارتقای سطح زندگی و متنوع شدن تغذیه مردم در چند دهه اخیر، هنوز در بسیاری از خانواده ها به این مسئله مهم توجه نمی شود.
به نظر می رسد برای اصلاح این روند لازم است:
اولیاء دانش آموزان با چگونگی استفاده از مواد غذایی ( ۵ گروه اصلی) بیشتر آشنا شوند و بدانند كه هر یك از این مواد غذایی در جای خود دارای اهمیت هستند و باید روزانه مصرف شوند و به دانش آموزان نیز آگاهی های لازم را بدهند.
در مصرف گروه میوه و سبزی ها سعی كنند كه سبزی ها بیشتر به صورت خام مصرف شوند تا ویتامین های آن حفظ شود. و روزانه حتماً از انواع میوه ها استفاده شود، مصرف میوه كامل بیشتر از آب میوه ها و آب میوه های طبیعی بیش از انواع كارخانه ای توصیه می شود.
میان وعده های دانش آموزان را از مواد مغذی مانند میوه ها، انواع ساندویچ های خانگی انواع مغزها مانند گردو، بادام، پسته ، فندق، كشمش و… در نظر بگیرند.
از استفاده تنقلاتی مانند چیپس و پفك در حد امكان خودداری كنند و مصرف غذاهای فراوری شده نظیر سوسیس و كالباس و انواع كنسرو را به حداقل برسانند.
بچه ها به خوردن صبحانه مناسبی چون نان و پنیر و گردو، نان و تخم مرغ، نان و كره و مربا، نان و كره و خرما و… عادت كنند.
خرما از میوه های بسیار مغذی و مفید به شمار می آید كه حاوی ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز برای بدن می باشد، لذا استفاده از آن همراه با مغزها نظیر گردو، بادام و یا دانه های روغنی نظیر كنجد و یا همراه با شیر در وعده قبل از خواب بسیار توصیه می شود.
بهتر است مصرف قند و شكر را به حداقل برسانند و به جای آن از شیرین كننده های مفید نظیر عسل كه علاوه بر طعم شیرین سرشار از مواد مغذی مورد نیاز برای بدن است، استفاده گردد.
منبع : روزنامه همشهری